Człowiek w ciągu całego życia prawie trzykrotnie obchodzi Ziemię. Jak radzą sobie z tym nasze stopy i dlaczego czasami na nie narzekamy? Na co dzień traktujemy je czysto użytkowo, gdyż spełniają podstawową funkcję, jaką jest poruszanie się. Poświęćmy im zatem trochę więcej uwagi, bo bardzo ciężko pracują, zarówno podczas każdego kroku, jak i wtedy, gdy stoimy. I nie lekceważmy żadnych objawów.
Stopa ludzka, zbudowana z 26 kości, 33 stawów, 19 mięśni i ponad 100 więzadeł, jest cudem inżynierii. Dwa łuki – podłużny, leżący w śródstopiu, i krótki w przodostopiu – działają na zasadzie mostów kostnych do podtrzymania stopy i jako amortyzatory wstrząsów.
Stopa się rozwija
Od momentu przyjścia na świat, do chwili, gdy stajemy się dorośli, stopa ludzka niemal cały czas zmienia swój kształt. Kiedy więzadła stopy stają się mocniejsze, następuje wykształcanie się łuku. Stan jest prawidłowy, kiedy po odciśnięciu mokrej stopy na płaskiej powierzchni powstanie pusta przestrzeń między kłębem stopy a piętą. Ta przestrzeń jest tylko zarysowana przez wycisk zewnętrznej krawędzi stopy. U osób z płaskostopiem takiej wolnej przestrzeni brak.
Płaskostopie polega na spłaszczeniu łuku podłużnego stopy tak, że cała stopa opiera się na podłożu. Występuje ono powszechnie we wczesnym dzieciństwie (płaskostopie fizjologiczne), kiedy łuk jest wypełniony tłuszczem.
Rozpoznanie
Urządzeniem, które doskonale ułatwia rozpoznanie płaskostopia jest podoskop. Wykonuje się na nim badanie:
- statyczne – pozwalające ocenić kształt stóp, obejrzeć zgrubienia na skórze, odciski (pojawiają się one zwykle już w najwcześniejszych fazach choroby), sposób obciążania przodostopia, śródstopia, palców stopy;
- dynamiczne – pacjent staje naprzemiennie na jednej stopie, można oglądać zmianę kształtu stopy pod obciążeniem, ocenić wady chodu.
Zachwiana konstrukcja
Płaskostopie może mieć podłoże genetyczne, ale może powstać w wyniku nadwagi i noszenia złego obuwia. Również okres dojrzewania jest niebezpieczny. Szybko rosną kości, trochę wolniej układ mięśniowy, powstają nie tylko skrzywienia kręgosłupa, ale i schorzenia stóp.
Jeżeli stopy nie tolerują obuwia na wysokich obcasach i nie przepadają też za całkiem płaskim, mogą to być objawy płaskostopia. Brak wtedy właściwej amortyzacji obciążeń, którym stopa jest poddawana na każdym kroku.
Płaskostopie podłużne
Jest to zniekształcenie łuku podłużnego, gdzie stopa przylega do podłoża coraz większą powierzchnią. Jest ono wynikiem nadmiernych obciążeń stóp. Charakteryzuje się obniżeniem lub zanikiem sklepienia podłużnego stopy. Łatwo je rozpoznać choćby po stanie noszonego obuwia – podeszwa od wewnętrznej strony jest zupełnie starta. Trwałe zmiany wynikające z płaskostopia często prowadzą do zmian zwyrodnieniowych stawów, które muszą być leczone chirurgicznie.
Płaskostopie poprzeczne
Ten rodzaj płaskostopia związany jest z rozejściem się kości śródstopia. Prawidłowo zbudowana stopa powinna się opierać na I i V głowie kości śródstopia. W tym przypadku ciężar ciała przenosi się na II i III kość, co powoduje ból pod podeszwami i pieczenie. Tworzą się uciążliwe odciski i modzele (fragmenty zgrubiałego naskórka, powstałe w wyniku długo trwającego ucisku).
Stopa w swojej przedniej części staje się wówczas o wiele szersza i jakby „rozklepana”. Często jednak zdarza się, że oba rodzaje płaskostopia występują łącznie. Skutkiem tych zmian jest zmniejszenie elastyczności stopy, bóle łydek i stóp, szybkie męczenie się, chód staje się kołyszący.
Ćwiczenia...
...są niewątpliwie najlepszym sposobem na pozbycie się płaskostopia. Nie wymagają wiele wysiłku, ale za to muszą być regularne. Polegają głównie na rozruszaniu stopy poprzez podnoszenie z ziemi palcami od stóp woreczka napełnionego grochem, piaskiem bądź ryżem. Można też zachęcić malucha do podnoszenia w ten sposób kredek lub patyczków. Masowanie stopy poprzez turlanie piłki do golfa lub tenisa to również doskonała i ulubiona przez dzieci zabawa. Bardzo skuteczne jest chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp i skakanie na palcach. Jeśli tylko nadarzy się okazja, powinniśmy razem z dziećmi chodzić boso po piasku, po trawie, a nawet w domu. Bosa stopa, a wraz z nią mięśnie, pracują wtedy najsprawniej, szczególnie na nierównym podłożu.
Jeżeli płaskostopie jest zaawansowane, można stosować wkładki ortopedyczne, ale nigdy nie należy rezygnować z ćwiczeń wzmacniających mięśnie stóp. Niekiedy nieodpowiednio dobrane wkładki zamiast pomóc, mogą spowodować zniekształcenie stopy. W leczeniu płaskostopia niezbędne bywa też specjalnie wykonane i indywidualnie dopasowane obuwie ortopedyczne.
Leczenie wspomagają także zabiegi kinezyterapii. W szczególnie bolesnych przypadkach, kiedy stopa jest poważnie zdeformowana, konieczny bywa zabieg operacyjny.
Profilaktyka
Aby zapobiec powstawaniu płaskostopia, należy unikać nadwagi i dbać o dobrą kondycję fizyczną. Bardzo ważny jest odpowiedni dobór obuwia. Upewnij się, czy twoje buty są właściwie dopasowane do stóp i czy mają wbudowane podparcie dla łuku stopy. Jest to szczególnie ważne w butach treningowych. Buty do biegania nie są odpowiednie do intensywnego chodzenia i na odwrót. Ortopedzi zalecają kupowanie butów o centymetr dłuższych niż długość stopy. Najlepiej mierzyć je po południu, kiedy stopa jest nabrzmiała; unikniemy wtedy zakupu ciasnego obuwia. Idealny obcas powinien mieć 2,5 cm wysokości.
Kierujmy się zawsze zasadą: but jest dla stopy, a nie stopa dla buta...
Barbara Szymańska
* * *
Niemal 30 procent dzieci i młodzieży w Polsce ma wadliwą postawę lub skrzywiony kręgosłup, a ponad 40 proc. dzieci w wieku szkolnym ma zaburzenia układu ruchu i poziom sprawności fizycznej znacznie poniżej norm odpowiednich dla płci i wieku.
Jedną z najczęściej występujących wad postawy jest płaskostopie. Według danych Instytutu Matki i Dziecka występowanie stopy płaskiej lub płaskokoślawej wynosi u 6-latków 5,3 proc., u 10-latków 5,4 proc., stany z pogranicza normy z patologią wynoszą w tym wieku około 10 procent.
Płaskostopie bywa przyczyną wielu dolegliwości – od bólu głowy, aż po problemy z kręgosłupem.
Na płaskostopie szczególnie narażone są osoby z wrodzoną słabością więzadeł i mięśni stopy oraz niestabilnością stawów. Do jego powstawania przyczynia się również przejściowy wzrost wagi ciała, np. w czasie ciąży, a także niektóre choroby (np. zapalenie stawów, cukrzyca).
Wśród rodzajów płaskostopia można wyróżnić tzw. płaskostopie statyczne, polegające na deformacji łuków powstałej w prawidłowo zbudowanej stopie wskutek rozmaitych, wymienionych wcześniej czynników. Z płaskostopiem wrodzonym natomiast mamy do czynienia wtedy, gdy w stopie w ogóle nie wykształciły się łuki poprzeczny i podłużny.
Zobacz również: Płaskostopie – mechanizm powstawania, objawy