Płaskostopie – mechanizm powstawania, objawy

Istnieje wiele przyczyn, które wpływają na zmiany zachodzące w stopach. Wszystkie związane są z trybem życia i starzeniem się organizmu, przy czym im większa masa ciała, tym trudniej dbać o prawidłowe funkcjonowanie stóp. I to z czasem prowadzi do złego stanu fizycznego i wielu deformacji. Jedną z nich jest płaskostopie, które pojawia się już w dzieciństwie.

Małe są piękne, ale...

Już w dawnych czasach uważano, że małe stopy są zgrabniejsze i przez to ładniejsze. W kulturach Dalekiego Wschodu istniał zwyczaj obwiązywania stóp bandażami małym dziewczynkom, aby jako dorosłe kobiety były bardziej atrakcyjne. Naturalnie prowadziło to w rezultacie do poważnych deformacji. Rekompensatą miał być większy szacunek i powodzenie w życiu...

Także i dzisiaj uważa się małe stopy za ładniejsze. Kobiety ceniące swój wygląd często zaopatrują się w ciaśniejsze obuwie, aby stopa lepiej się prezentowała. Ma to niestety zgubny wpływ na kondycję stóp. Także wysokie obcasy i stojąca praca to częste przyczyny płaskostopia u kobiet, które są bardziej narażone na tę przypadłość, z uwagi na słabsze niż u mężczyzn mięśnie stóp.

Wśród przyczyn powstania płaskostopia pierwsze miejsce zajmują nadwaga i otyłość. Doprowadzić do niego mogą również częste skakanie po twardym podłożu, długie marsze z nadmiernie obciążonym plecakiem, a także krzywica. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na deformację stóp jest niedobór witaminy D.

Szczególnie narażone na to schorzenie są kobiety ciężarne, co związane jest z gwałtownym przybraniem na wadze w stosunkowo krótkim czasie i zwiększoną wiotkością układu torebkowo-więzadłowego i tkanki łącznej.

Czym jest płaskostopie?

Prawidłowo zbudowana stopa nie przylega ściśle do podłoża, ponieważ posiada dwa łuki, które ją podtrzymują i chronią przed wstrząsami. Leżący w śródstopiu zwany jest łukiem podłużnym; krótszy, poprzeczny, znajduje się w tzw. przodostopiu. Podczas wykonywania kroku i styczności z podłożem, łuki rozciągają się, po czym wracają do poprzedniego kształtu. Jeśli jeden z łuków jest spłaszczony lub całkowicie zaniknął, mówimy o płaskostopiu. W zależności od tego, który łuk jest płaski, wyróżnia się płaskostopie podłużne lub poprzeczne.

Płaskie stopy nie są niczym nadzwyczajnym u kilkuletnich dzieci, ponieważ rozwijająca się stopa na początku jest wypełniona tłuszczem i ma słabe więzadła. Aby zapobiec utrzymaniu się płaskostopia w późniejszym okresie, nie należy zmuszać dziecka do zbyt wczesnego chodzenia, gdyż jego stopy mogą być za słabe. Płaskostopie powinno samoistnie ustąpić w trzecim roku życia.

Całkowicie i prawidłowo rozwiniętą stopę mają dziewczęta w wieku około lat 16; u chłopców ten rozwój stabilizuje się później, mniej więcej w wieku 19 lat. Jeśli w tym okresie widoczne są zmiany wskazujące na płaskostopie, konieczne jest leczenie.

Zaniedbane w dzieciństwie stopy mogą w późniejszym okresie życia sprawiać wiele problemów, od dyskomfortu chodzenia, poprzez trudności w doborze obuwia, a kończąc na bolesnych dolegliwościach nie tylko stóp, ale też stawów kolanowych, biodrowych i kręgosłupa. Z tych względów zapobieganie płaskostopiu powinno być brane pod uwagę już u najmłodszych dzieci.

Objawy płaskostopia

Płaskostopie poprzeczne objawia się poszerzeniem przodostopia; jest charakterystyczne dla osób noszących na co dzień obuwie na wysokich obcasach. Ten rodzaj płaskostopia związany jest z rozejściem się kości śródstopia. Prawidłowo zbudowana stopa powinna się opierać na I i V głowie kości śródstopia. W tym przypadku ciężar ciała przenosi się na II i III kość śródstopia, co powoduje ból pod podeszwami i pieczenie. Tworzą się uciążliwe odciski i modzele (fragmenty zgrubiałego naskórka, powstałe w wyniku długo trwającego ucisku).

Płaskostopie podłużne także jest wynikiem nadmiernych obciążeń stóp. Objawia się obniżeniem lub zanikiem sklepienia podłużnego stopy. Łatwo je rozpoznać choćby po stanie noszonego obuwia – podeszwa od wewnętrznej strony jest zupełnie starta. Trwałe zmiany wynikające z płaskostopia często prowadzą do zmian zwyrodnieniowych stawów, które muszą być leczone chirurgicznie.

Często wraz z zanikiem łuków stopy (szczególnie poprzecznego) dochodzi do innych deformacji, np. palców młotkowatych i tzw. palucha koślawego (hallux valgus), czyli zniekształcenia I kości śródstopia.

Wśród rodzajów płaskostopia można wyróżnić tzw. płaskostopie statyczne, polegające na deformacji łuków, powstałej w prawidłowo zbudowanej stopie wskutek rozmaitych, wymienionych wcześniej czynników. Z płaskostopiem wrodzonym natomiast mamy do czynienia wtedy, gdy w stopie w ogóle nie wykształciły się łuki poprzeczny i podłużny.

Ćwiczenia...

...są niewątpliwie najlepszym sposobem na pozbycie się płaskostopia. Nie wymagają wiele wysiłku, ale za to muszą być regularne. Polegają głównie na rozruszaniu stopy poprzez podnoszenie woreczków np. z ryżem, szmacianych piłek, masowaniu stopy poprzez turlanie piłki do golfa lub tenisa. Bardzo skuteczne jest chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp i skakanie na palcach. Jeśli tylko nadarzy się okazja, powinniśmy razem z dziećmi praktykować chodzenie boso na piasku, po trawie, a nawet w domu. Bosa stopa, a wraz z nią mięśnie, pracują wtedy najsprawniej, szczególnie jeśli podłoże jest nierówne.

Jeżeli płaskostopie jest zaawansowane, można stosować wkładki ortopedyczne, ale nigdy nie należy rezygnować z ćwiczeń wzmacniających mięśnie stóp. Niekiedy nieodpowiednio dobrane wkładki zamiast pomóc, mogą spowodować zniekształcenie stopy. W leczeniu płaskostopia niezbędne bywają też specjalnie wykonane i indywidualnie dopasowane buty ortopedyczne.

Leczenie wspomagają także zabiegi kinezyterapii. W szczególnie bolesnych przypadkach, kiedy stopa jest poważnie zdeformowana, konieczny bywa zabieg operacyjny.

Profilaktyka

Aby zapobiec powstaniu płaskostopia należy unikać nadwagi i dbać o dobrą kondycję fizyczną. Bardzo ważny jest odpowiedni dobór obuwia – musi być wygodne, mieć szersze czubki i wyprofilowaną wkładkę. Ortopedzi zalecają kupowanie butów o centymetr dłuższych niż długość stopy. Najlepiej mierzyć je po południu, kiedy stopa jest nabrzmiała; unikniemy wtedy zakupu ciasnego obuwia. Idealny obcas natomiast powinien mieć 2,5 cm.

Przy doborze butów pamiętajmy, że najważniejsza jest wygoda stóp i zawsze kierujmy się zasadą: but jest dla stopy, a nie stopa dla buta...

Katarzyna Kontusz

*  *  *

Zespół stopy wrażliwej – to pojęcie odnoszące się do dolegliwości związanej z wiekiem i zachodzącymi zmianami w budowie stóp; dotyczy częściej kobiet. Objawia się odczuwaniem bólu w kontakcie stóp z twardym podłożem lub reakcją na niewygodne obuwie.

Badania w polskich ośrodkach ortopedycznych wykazały, że zmiany w budowie stóp dotyczą ponad 40% dorosłych Polaków; około 30% natomiast ma trudności z doborem obuwia. Zniekształcone stopy ma 51% kobiet już w wieku 25 lat.