Rozmowa z dr. n. med. Moniką Stołyhwo-Gofron – lekarzem internistą, specjalistą w zakresie dietetyki z Poradni Leczenia Zaburzeń Metabolicznych w Gdańsku – na temat chorób spowodowanych nieprawidłowym żywieniem.
Ile chorób dietozależnych jest spowodowanych złym odżywianiem?
Do schorzeń, na rozwój których duży wpływ ma nieodpowiednia dieta i jakość spożywanych produktów, zalicza się między innymi otyłość, cukrzycę oraz choroby układu krążenia. Z roku na rok zwiększa się liczba przypadków tych zaburzeń zdrowotnych, lecz na szczęście ich występowaniu można skutecznie zapobiegać.
Dolegliwości ze strony układu pokarmowego stanowią jedną z częstszych przyczyn wizyt w gabinetach lekarskich. Najwięcej pacjentów skarży się na problemy gastryczne, refluks przełykowy, dyspepsję, chorobę wrzodową żołądka, zaparcia i hemoroidy. Czy tu też przyczyna tkwi w nieodpowiedniej diecie?
Postępowanie dietetyczne w problemach gastrycznych związanych z żołądkiem wymaga diety lekkostrawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Jednocześnie z leczeniem farmakologicznym wskazane jest wykluczenie z diety potraw, które mogą pobudzić wydzielanie soku żołądkowego.
Zaleca się spożywanie przynajmniej 5–6 niewielkich posiłków dziennie, z przerwami nie dłuższymi niż 3–4 godziny. Kolację, czyli ostatni posiłek, należy zjeść nie później niż 3 godziny przed snem.
Żołądek odgrywa niezwykle istotną rolę w trawieniu składników odżywczych, głównie białka. Aby pokarm zbyt długo nie zalegał w żołądku, ważne jest, by go starannie pogryźć i przeżuć. Jedzenie szybkie z dużymi kęsami bardzo obciąża pracę żołądka i nasila objawy.
Zaleca się wyeliminowanie z diety produktów i potraw, które sprzyjają nasilonemu wydzielaniu soków żołądkowych, produktów kwaśnych oraz o dużej zawartości błonnika.
W chorobie wrzodowej należy unikać produktów ciężkostrawnych, smażonych na tłuszczu. Wskazane są potrawy gotowane na parze lub w wodzie, duszone oraz pieczone.
Nie tylko dieta, ale również styl życia wpływa na łagodzenie objawów zapalenia żołądka. W tym przypadku zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu oraz zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością. Niezbędny jest umiarkowany wysiłek fizyczny. Istotną rolę odgrywa stan układu nerwowego, zaleca się więc walkę ze stresem.
Wiele osób z przyczyn zdrowotnych musi zrezygnować z glutenu. Czym można go zastąpić?
W ostatnich latach problem ten ma tendencję wzrostową. Zapewne wiąże się to z faktem, że na przełomie ostatnich 50 lat różne rodzaje pszenicy przeszły bardzo dużo modyfikacji genetycznych. Warto wspomnieć, że na prawdziwą alergię na gluten – czyli celiakię – cierpi tylko około 1 proc. populacji.
Przy diecie bezglutenowej też trzeba jeść. Większość potraw przyrządza się w domu. Wraz z eliminacją produktów zawierających gluten na talerzu często pojawia się więcej warzyw i owoców. Takie postępowanie faktycznie może poprawić stan zdrowia. Zboża naturalnie niezawierające glutenu: ryż biały i brązowy, kukurydza, gryka, proso, amarantus, quinoa, mąki i kasze ze zbóż naturalnie bezglutenowych (np. kasza jaglana i gryczana), płatki ryżowe, skrobia kukurydziana, ryżowa i tapioka, gotowe mieszanki mączne bezglutenowe, pieczywo i makarony z mąk bezglutenowych opatrzone znakiem „Przekreślonego Kłosa”, kaszki dla dzieci ryżowe i kukurydziane, chrupki kukurydziane, popcorn...
Osoby dotknięte chorobami tarczycy często uskarżają się na problemy z nadmiernym tyciem bądź spadkiem masy ciała. Jaką dietę stosować w chorobach tarczycy?
Niedoczynność tarczycy, jeśli jest właściwie leczona, nie stanowi przyczyny otyłości.
Osoby z tym schorzeniem powinny spożywać produkty bogate w błonnik pokarmowy (pełnoziarniste produkty, warzywa, owoce), białko (chude mięso), cynk (otręby), jod i selen (ryby), a także żelazo (pietruszka, ciemnozielone warzywa, czerwone mięso, komosa). Koniecznie należy pić odpowiednią ilość płynów (co najmniej 2–2,5 l w ciągu dnia).
Dieta powinna być ustalona przez dietetyka, ponieważ bardzo ważne jest dostosowanie kaloryczności do potrzeb chorego. Z pewnością należy ograniczyć ilość spożywanych kalorii, jednak powinny one być indywidualnie wyliczone względem wagi, wzrostu i wieku.
Ponad 4,5 mln Polaków ma chore nerki.
Osoby, które mają problem z nerkami, często cierpią na zaburzenia lipidowe, w niektórych przypadkach należy więc ograniczyć spożycie białka. Warto w tym celu skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Bardzo istotne jest spożycie tłuszczów roślinnych. Ograniczamy na pewno sód – im mniej soli, tym lepiej. Cała żywność wysokoprzetworzona powinna zostać wyeliminowana. Ponadto często należy ograniczyć spożycie mięsa. Podwyższa ono stężenie wapnia, szczawianów oraz kwasu moczowego.
Podagra to kolejna podstępna choroba. Szansą na wyleczenie jest zmiana diety. Co wolno jeść, a czego nie w tej chorobie?
Dna moczanowa – inaczej skaza moczanowa lub podagra – to rodzaj zapalenia stawów spowodowany nadmiernym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Krążący po organizmie kwas moczowy ma tendencję do gromadzenia się w tkankach i stawach, tworząc złogi moczanowe. W konsekwencji prowadzi to do powstawania stanów zapalnych, a co za tym idzie – dolegliwości bólowych i zaburzeń funkcjonowania nerek.
Powrót do zdrowia zapewnić może z pewnością zmiana trybu życia i odpowiednia dieta. Podagra często rozwija się na skutek spożywania produktów bogatych w puryny. Aby zapobiec nawrotom choroby, warto ograniczyć żywność z wysoką ich zawartością – podroby, wywary mięsne, mięsa takie jak wołowina i wieprzowina oraz dziczyznę, tłuste sosy i piwo.
Względnie bezpieczne dla chorych na dnę moczanową są zielone warzywa i pomidory, owoce, nabiał, a także czereśnie oraz kasza jaglana.
Osoby otyłe mają wyższe ryzyko nawrotów objawów dny moczanowej, dlatego poza zdrową dietą wskazana jest redukcja masy ciała i dbanie o aktywność fizyczną.
Z chorobami układu krążenia bardzo często idą w parze nadwaga i otyłość.
Na choroby układu sercowo-naczyniowego zapada coraz więcej osób, a wśród pacjentów najwięcej jest mężczyzn w średnim wieku. Co więcej, schorzenia tego typu należą do grupy najczęstszych przyczyn śmierci.
Chorobom układu krążenia można zapobiec. Wystarczy zmodyfikować niektóre czynniki ryzyka, np. kontrolować poziom cholesterolu, cukru, a także masę ciała. Warto również rzucić palenie i unikać picia alkoholu.
Nowotwory złośliwe to duża grupa chorób, która stanowi drugą po schorzeniach układu sercowo-naczyniowego przyczynę śmiertelności w naszym kraju. Właściwe żywienie może wspomóc leczenie onkologiczne.
Nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową. Jej rodzaj oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od umiejscowienia nowotworu, stopnia zaawansowania choroby, sposobu leczenia, występujących objawów niepożądanych związanych z terapią i tego, czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory. Jednak pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych.
Zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie leczenia onkologicznego może zwiększyć się nawet o 20 proc. w stosunku do potrzeb sprzed choroby. Ze względu na większą mobilizację układu odpornościowego oraz konieczność odbudowy uszkodzonych podczas leczenia komórek zwiększa się w tym okresie zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są: mięso, ryby, jaja i produkty mleczne. Dietę należy także uzupełniać w zdrowe tłuszcze, których dostarczą oleje roślinne (m.in. olej z pestek dyni, olej z pestek winogron, olej z czarnuszki, tran).
Zaleca się, aby spożywać ryby morskie (halibut, łosoś dziki, dorsz, sola, mintaj), orzechy, nasiona, kakao, awokado.
Niestety w czasie choroby nowotworowej dostarczenie odpowiedniej ilości składników pokarmowych bywa ogromnym problemem. Występujące w przebiegu choroby różnego rodzaju dolegliwości, takie jak wymioty, nudności, biegunki i bóle powodują, że chorzy tracą apetyt i spożywają zbyt małe ilości pokarmów. Zwiększa się w ten sposób ryzyko wystąpienia niedożywienia, a pogarszający się stan odżywienia pacjenta negatywnie wpływa na jego samopoczucie oraz efekty leczenia.
Na koniec porozmawiajmy o diecie seniora, bowiem osoby starsze borykają się z rozmaitymi chorobami przewlekłymi: chorobą wrzodową żołądka, nadciśnieniem, cukrzycą, chorobami krążenia. Czynnikiem rozwoju wielu z nich jest nieprawidłowa dieta.Z czego powinien się składać jadłospis osób starszych?
Zapotrzebowanie na energię u osób starszych zmniejsza się ze względu na wolniejszą przemianę materii oraz obniżony poziom aktywności fizycznej. Ze względu na dużą podatność na odwodnienie seniorzy powinni pić nie mniej niż 1500 ml wody na dzień. Odwodnienie może powodować senność oraz problemy z koncentracją.
Wraz z wiekiem zwiększa się zapotrzebowanie na witaminy: D (jajka, mięso, mleko, ryby), B6 (ziemniaki, pełnoziarniste pieczywo, mięso, warzywa), B2 (mleko, jajka, zboża, warzywa liściaste), B12 (mięso, mleko, jajka), C (owoce, warzywa, ziemniaki), E (oleje roślinne, warzywa), A (jajka, ryby, warzywa) i β-karoten.
Rozmawiała: Barbara Szymańska
