Ten tajemniczy pierwiastek występuje w przyrodzie w śladowych ilościach. W Polsce gleby są również w niego ubogie. Kiedyś uważany za silną truciznę i kancerogen. Dopiero w połowie XX wieku odkryto, jak ważne funkcje pełni w organizmie. Jest silnym przeciwutleniaczem i razem z witaminami C i E zmniejsza ryzyko nowotworów, choroby wieńcowej, udaru mózgu, zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej – chorób wywoływanych przez wolne rodniki. Jaką jeszcze rolę pełni w organizmie i jakie są skutki jego niedoboru?
Selen znajduje się we wszystkich komórkach, ale najwięcej jest go w wątrobie, nerkach, sercu i śledzionie. Rośliny przyswajają selen z gleby i nie są zdolne do rozróżnienia selenu od siarki. Biodostępność związków selenu z pokarmu roślinnego jest niska (rośliny strączkowe, kapustne, zboża), a lepiej przyswajalna jest z produktów zwierzęcych (mięsa, żółtka jaj, ryby i owoce morza). Organizm potrzebuje niewielkich ilości selenu w codziennym pożywieniu. Zaleca się dzienną dawkę 50 mikrogramów (mcg) dla kobiet i 70 mcg dla mężczyzn.
Panowie potrzebują go więcej, ponieważ w jądrach i przewodach nasiennych gromadzi się prawie połowa tego pierwiastka, a podczas wytrysku nasienia tracą go. Dodawany do innych składników o działaniu antyoksydacyjnym poprawia ruchliwość i jakość plemników oraz sprawność seksualną. W połączeniu z cynkiem i witaminą E powoduje zmniejszenie powiększonego gruczołu krokowego.
Rola selenu w organizmie
Najważniejszą funkcją selenu jest wytwarzanie ważnego enzymu – peproksydazy glutationowej, który ochrania czerwone ciałka krwi i błony komórkowe przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, powodujących starzenie i choroby. Wraz z witaminą E wzmacnia układ odpornościowy oraz czynność tarczycy. Pierwiastek ten zapobiega stwardnieniu i odkładaniu się cholesterolu, pomaga utrzymać w normie ciśnienie krwi. Od niego również zależy ukrwienie mózgu, serca i innych narządów. Zwiększa aktywność układu odpornościowego, chroniąc organizm przed infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi oraz komórkami nowotworowymi. Łagodzi również objawy menopauzy (np. uderzenia gorąca). Odpowiada za prawidłowy rozwój płodu. Ułatwia usuwanie z organizmu trujących metali – ołowiu, kadmu, srebra. Odpowiednia dawka selenu chroni wątrobę osób uzależnionych od alkoholu przed marskością, a palaczy przed toksycznym działaniem skutków palenia tytoniu. Selen wspomaga leczenie depresji i łagodzi ból.
Skutki niedoboru selenu
- osłabienie mięśni i silne zmęczenie
- zaburzenia wzrostu
- wysoki poziom cholesterolu
- infekcje
- zburzenia wątroby
- niedoczynność tarczycy
- niewydolność trzustki
- bezpłodność
Nadmiar
- gorączka
- ostra niedokrwistość
- atrofia mięśnia sercowego i narządów miąższowych
- zesztywnienie kończyn
- ostra próchnica zębów
- ślepota
- ślinotok
- nerwowość, nadpobudliwość, depresja
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- zaburzenia wątroby i nerek
- metaliczny smak w ustach
- nudności i wymioty
- czosnkowa woń oddechu i potu
- łamliwe paznokcie
- zażółcenie skóry
Źródła w pożywieniu
Najbogatszymi źródłami selenu są orzechy, owoce morza, kraby, homary, langusty, krewetki, łosoś, tuńczyk oraz żółtka jaj. Z mięs: nerki wieprzowe, wątroba, wołowina, filet z indyka. Duże ilości tego pierwiastka zawiera owiec i brązowy ryż, a także otręby, kiełki zbożowe, brokuły, cebula, pomidory, czosnek, grzyby, szparagi, mleko, drożdże.
Dobrym źródłem selenu w postaci selenometioniny są selenowane drożdże, a także suplement diety zawierający koenzym Q10, lecytynę, witaminę E, a także kapsułki z olejem bogatym w nienasycone kwasy tłuszczowe (omega-3) z dodatkiem selenu.