Nerki przypominają kształtem fasolę. Są jednymi z najważniejszych organów w ludzkim organizmie, obok serca, wątroby i płuc. W literaturze fachowej opisano setki chorób nerek. Jednymi z częściej spotykanych są wodonercze i roponercze. Wodonercze występuje wtedy, kiedy mamy do czynienia z utrudnionym odpływem moczu, czego następstwem jest rozciągniecie miedniczek i kielichów nerkowych, a także zanik miąższu nerkowego. Przyczyny wodonercza mogą być wrodzone lub nabyte, tzw. czynnościowe lub anatomiczne. Zmiany czynnościowe zdarzają się na różnej wysokości dróg moczowych i mogą być wrodzone, ale też mogą być następstwem przebycia zapalenia układu moczowego lub uwarunkowane uszkodzeniem układu nerwowego.
Przeszkody anatomiczne na wysokości ujścia miedniczkowo-moczowodowego są najczęściej wrodzone i wynikają przeważnie z ucisku z zewnątrz przez nieprawidłowe naczynie. Na całej długości moczowodu dość często przyczyną wodonercza bywa kamień moczowy lub guz (np. nowotworowy). U dzieci przyczyną tej choroby są zapalenie pęcherza oraz wady wrodzone cewki moczowej.
Anatomicznie, proces powstawania wodonercza wygląda następująco: powyżej przeszkody w moczowodzie (np. kamienia lub guza) drogi moczowe rozszerzają się. Następuje upośledzenie ukrwienia, miąższ nerki zanika i same nerki przekształcają się w worek wypełniony moczem. Zmiany te są tym większe, im dłużej utrzymuje się ich przyczyna i zachodzą tym szybciej, im wyżej umiejscowiona jest przeszkoda w odpływie moczu, a także im bardziej wewnątrznerkowo ułożona jest miedniczka, co ogranicza jej rozciągliwość, oraz im gorsze jest ukrwienie nerki. Wodonercze obustronne powstaje wtedy, gdy przeszkoda znajduje się poniżej pęcherza lub kiedy dotyczy obu przewodów moczowych jednocześnie.
Niestety, nie ma objawów charakterystycznych dla samego wodonercza. Najczęściej wcześniej lekarz stwierdza u pacjenta typowe zapalenie w obrębie układu moczowego lub kamicę nerkową. Dopiero potem wyłania się obraz choroby, który wskazuje na wodonercze. Jeśli narasta ono powoli i bez powikłań, to przebieg choroby jest łagodny, nawet bez dolegliwości miejscowych lub tylko z nieokreślonymi pobolewaniami i ciężarem w okolicy lędźwiowej. Dopiero badanie lekarskie wykrywa powiększenie jednej lub obu nerek.
Zmiany czynności nerek wraz z ich niewydolnością mogą ujawnić się klinicznie, gdy wodonercze jest obustronne lub gdy dotyczy jedynej czynnej nerki. Mogą być to tylko niewielkie zaburzenia w oddawaniu moczu. Czasem jedynym objawem jest wielomocz w dzień i w nocy. Mocz jest wtedy bardzo rozrzedzony, zawiera duże ilości sodu i nie ma charakterystycznego zapachu amoniaku. Czasem występują okresy wielomoczu na przemian ze skąpomoczem, tak najczęściej bywa wtedy, gdy w moczowodzie są kamienie lub guzy. Nie wyklucza to też całkowitego bezmoczu: przy nagłej i zupełnej niedrożności nerek odpływ moczu jest niemożliwy. Wówczas chory odczuwa silne bóle – kolkę nerkową, które ustępują dopiero w przypadku uwolnienia moczu.
Dokładne rozpoznanie wodonercza możliwe jest po wykonaniu urografii, a stopień uszkodzenia miąższu najlepiej określają badania nefrografii i scyntygrafii.
Postępowanie lekarskie w wodonerczu wrodzonym zależy od stopnia zaniku miąższu nerkowego i od umiejscowienia przeszkody. Wodonercze olbrzymie (tzw. nerki worczaste) wycina się chirurgicznie, jeśli druga nerka jest prawidłowa. Za wycięciem takiej nerki przemawia też zakażenie oraz nadciśnienie tętnicze. W razie niewydolności drugiej nerki i niewielkiego uszkodzenia miąższu wskazane są raczej zabiegi likwidujące przeszkodę w odpływie moczu. Wodonercze niewielkiego stopnia, bez zakażenia, powoduje też niewielkie bóle, nie wymaga nieraz leczenia, a jedynie powtórzenia urografii po upływie 6–12 miesięcy od rozpoznania. Jeśli zastój moczu nie narasta, wskazana jest tylko obserwacja.
Natomiast leczenie nabytego wodonercza polega zawsze na chirurgicznym usunięciu jego przyczyny, a w razie jej nieuleczalności – na odprowadzeniu moczu powyżej przeszkody na zewnątrz lub z jej ominięciem do pęcherza.
Wodonercze usposabia do wtórnej kamicy nerkowej i pogarszających stan nerek zakażeń bakteryjnych, takich jak np. roponercze.
Roponercze, czyli ropne zakażenie rozszerzonych kielichów i miedniczki również jest połączone z zanikiem miąższu. Kielichy i miedniczka wypełnione są wówczas gęstą ropą. Jeśli moczowód jest drożny, wówczas poprzez wziernikowanie pęcherza stwierdza się, czy z jego ujścia wydobywa się ropa o wyglądzie pasty wyciskanej z tuby. Nerka jest najczęściej przy tym wyczuwalna, powiększona, twarda i napięta, mniej lub bardziej bolesna. Roponercze może rozwijać się ostro albo powoli, z silnymi lub bardzo słabymi bólami; tu nie ma reguły. Chory skarży się czasem na osłabienie i brak łaknienia. Jest blady, ma niewysoką, ale krótkotrwałą gorączkę, przyśpieszony opad OB. w obrazie krwi. Urografia zazwyczaj pokazuje, że nerka jest nieczynna.
Roponercze z reguły leczy się chirurgicznie. Jeśli zabieg wykonywany jest we wczesnym okresie zakażenia, urolog może taka nerkę „poprawić” przez usunięcie ewentualnych złogów lub przyczyny zastoju moczu.
Wskazaniem do operacji jest również ropień gromadny nerki, czyli ograniczone zjawisko ropne w korze nerkowej, średnicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów. Powstaje najczęściej jako zakażenie krwiopochodne, np. z zastrzału lub odległego ropnia. Przebiega z gorączką septyczną, wysoką leukocytozą, znacznym przyśpieszeniem OB w obrazie krwi i powoduje często silne bóle, dreszcze, a nawet wymioty. Okolica nerek i lędźwi jest bardzo tkliwa. Ropień taki może przebić torebkę włóknistą, po czym szybko szerzy się w torebce tłuszczowej nerki, doprowadzając do zakażenia okołonerkowego. Rzadziej przebija do kielicha, gdzie może się wygoić. Z reguły wymaga jednak leczenia chirurgicznego, polegającego na otwarciu lub też na częściowym wycięciu miąższu i sączkowaniu. Niezbędne są antybiotyki. Tak więc żadnego z bólów w obrębie nerek nie należy lekceważyć.
Aleksandra Zdrojewska
Zobacz również: Choroby nerek – rodzaje i objawy.