Białko, węglowodany, tłuszcze, elektrolity, pierwiastki śladowe i witaminy – tych składników potrzebuje organizm, żeby funkcjonować. Dostarczamy je, zajadając się schabowym, brokułami, twarożkiem... Jemy żeby żyć, a dieta jest jednym z ważniejszych elementów decydujących o zdrowiu. Jedzenie jest więc koniecznością, bywa że lekarstwem.
Zdarza się, że z różnych powodów – np. niemożliwości połykania spowodowanego chorobą przełyku – pokarm wprowadzany jest do żołądka lub do jelita cienkiego inną drogą. Żywienie dożołądkowe i dojelitowe medycyna nazywa odżywianiem enteralnym. Żywienie pozajelitowe w przypadkach ciężkich schorzeń któregoś odcinka przewodu pokarmowego natomiast nazywane jest żywieniu parenteralnym.
Żywienie enteralne
Żywienie dożołądkowe lub dojelitowe polega na wprowadzaniu pokarmu przez tzw. zgłębnik założony przez nos. Jeśli taka metoda odżywiania konieczna jest przez miesiące, a nawet lata – wówczas pokarm wprowadza się poprzez żołądkową lub jelitową przetokę odżywczą – PEG, specjalnym otworem w powłoce jamy brzusznej. To zdecydowanie wygodniejsza i bezpieczniejsza metoda niż utrzymywanie zgłębnika wprowadzonego przez nos. Nie bez znaczenia jest i to, że pacjent z przetoką może być odżywiany w domu i prowadzić w miarę normalne życie.
W żywieniu enteralnym stosuje się specjalne, gotowe do użytku diety płynne. Są one tak skomponowane, by dostarczyć we właściwych proporcjach wszystkie składniki odżywcze. W zależności od przyczyny choroby, potrzeb i możliwości organizmu pacjenta, lekarz wybiera odpowiednią dla chorego mieszaninę, zwłaszcza że bardzo często pożywienie spełnia rolę nie tylko pokarmu w znaczeniu dosłownym, ale także leku, który może zmniejszyć lub doprowadzić do ustąpienia objawów wywołanych przez źle tolerowane składniki pokarmowe.
Żywienie przez przetoki odżywcze ma zastosowanie w leczeniu m.in. chorych z nowotworami przełyku i z niektórymi chorobami neurologicznymi.
Żywienie parenteralne
W tej metodzie, potrzebne do życia składniki odżywcze, również w płynie, chory dostaje bezpośrednio do żyły. Celem żywienia pozajelitowego jest zabezpieczenie przed śmiercią głodową chorych po rozległych lub całkowitych resekcjach jelit oraz chorych z niektórymi zespołami złego wchłaniania.
Mieszaniny odżywcze podaje się przez specjalne cewniki (metoda port inaczej zwana też TID), wszczepiane do żył prowadzących krew bezpośrednio do serca (centralne żywienie pozajelitowe) lub przez tzw. kaniule wprowadzane do cieńszych żył obwodowych (obwodowe żywienie pozajelitowe).
Żywienie pozajelitowe jest stosowane w szpitalach dysponujących specjalistycznym sprzętem. Jeśli pacjent musi być w ten sposób żywiony w domu, on lub jego opiekun musi przejść specjalne przeszkolenie w zakresie sporządzania mieszanin, posługiwania się cewnikiem, aplikowania mieszanin żywieniowych, a także obsługi specjalnych pomp zapewniających odpowiednią szybkość przetaczania mieszanin.
Pozajelitowy sposób odżywiania daje pacjentowi możliwość prawie normalnego funkcjonowania. Nie jest przeszkodą w utrzymywaniu kontaktów towarzyskich, w nauce w szkole czy na studiach, życiu rodzinnym, pracy zawodowej, a nawet dalekich podróżach i uprawianiu niektórych sportów.
To może niezbyt komfortowy, ale bezpieczny sposób odżywiania – są osoby, także w Polsce, którym już wiele lat kroplówka zastępuje talerz i sztućce.
Leki i sprzęt potrzebny do żywienia pozajelitowego (igły, strzykawki, worki itp.) są w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Katarzyna Kamińska
* * *
Kaniule to cienkie plastikowe kilkucentymetrowe rurki, wprowadzane do żył obwodowych. Nie można ich utrzymywać dłużej w tej samej żyle i po 1–2 dniach kaniulę trzeba usunąć i wprowadzić nową do innej żyły. Cewniki natomiast to specjalne, cienkie kilkunastocentymetrowe lub dłuższe miękkie rurki, które wszczepia się do dużego naczynia żylnego. Są często wykonane z materiału, który może być utrzymywany w organizmie osoby chorej nawet przez wiele miesięcy lub lat, nie powodując niepożądanych odczynów, czy uszkodzeń naczynia.
Port czyli TID (totally implanted device – całkowicie wszczepialne urządzenie ) to wykonana z tytanu i silikonu lub tylko z silikonu wszczepiona pod skórę komora, do której podłączony jest cewnik prowadzący do dużej żyły. W celu podania mieszaniny odżywczej nakłuwa się – przez skórę – plastikową membranę i wprowadza do portu specjalną igłę (igła Hubera). Zaletą portu jest to, że w okresie przerw w podawaniu mieszaniny odżywczej jest on całkowicie schowany pod skórą, co jest niezwykle wygodne dla chorego. Wadą w porównaniu z cewnikiem jest konieczność nakłuwania skóry i brak możliwości naprawy cewnika.
PEG (przezskórna endoskopowa gastrostomia) oznacza przetokę odżywczą wykonaną w celu bezpośredniego podania pokarmu do żołądka. To cienka rurka wprowadzona przez ścianę jamy brzusznej do żołądka przy pomocy gastroskopu. PEG jest zrobiony z silikonu, a więc z materiału nie dającego odczynów zapalnych, nie powodującego powstawania odleżyn przy długotrwałym kontakcie ze skórą, czy ze ścianą żołądka. Może służyć nawet kilka lat, a w razie uszkodzenia może być łatwo wymieniony na nowy.