Kiedy wracamy po całym dniu pracy do domu z bolącymi i ciężkimi jak ołów nogami, najczęściej nawet nie przypuszczamy, że za ten stan odpowiedzialne są żyły naszych nóg. W Polsce około 8–10 milionów ludzi ma problemy z żylakami kończyn dolnych. Większość z nich nigdy nie była i nie jest leczona. Dla pocieszenia można powiedzieć, że podobnie sytuacja się przedstawia w innych cywilizowanych krajach. O problemie choroby żylakowej z dr Elżbietą Bednarczyk, specjalistą chirurgiem rozmawia dr Janusz Zdzitowiecki.
– Jedną z plag cywilizacyjnych są żylaki kończyn dolnych. Czy współczesna medycyna w należyty sposób zajmuje się tym problemem?
– W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie chorobami żył, ich patologią i leczeniem. Związane to jest z rozpowszechnieniem chorób żył, szczególnie żylaków kończyn dolnych, które stanowią istotny problem dla wszystkich cywilizowanych i uprzemysłowionych krajów współczesnego świata.
Choroba ta obejmuje w krajach uprzemysłowionych około 10–60 proc. ogółu ludności. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni, w wieku 20–35 roku życia – aż sześć razy częściej. Związane to jest ze zmianami hormonalnymi podczas ciąży oraz z używaniem leków antykoncepcyjnych. Ponadto co trzecia kobieta ma problemy z niewydolnością żylną.
– Czym właściwie są żylaki?
– Żylaki są poskręcanymi rozszerzonymi powierzchownymi żyłami. Mogą im towarzyszyć, lub nie, objawy przewlekłej niewydolności żylnej (jest to określenie funkcjonujące we flebologii – nauce o chorobach żył) występującej w różnych formach klinicznych – od niewielkich żylaków do ciężkiej niewydolności żylnej żył powierzchownych lub głębokich.
– Jaka jest przyczyna powstawania żylaków?
– Czynnikami predysponującymi do rozwoju żylaków są: płeć (kobiety zapadają częściej na tę chorobę), wiek (zwiększona zachorowalność u osób starszych), styl życia (stojąca praca i brak ruchu), pochodzenie (kraje wysoko i średnio rozwinięte), otyłość (niektórzy uważają ją za główny czynnik wpływający na występowanie przewlekłej niewydolności żylnej), ciąża (liczba przebytych ciąż ma bezpośredni wpływ) oraz przebyte zakrzepowe zapalenie żył głębokich. Przyczyną rozszerzenia żył i zwyrodnienia zastawek jest dysplazja tkanki łącznej w ścianie żyły, czyli proces prowadzący do przebudowy struktury włókien, z których zbudowane są żyły (włókna są ułożone nieregularnie).
– Czy współczesna medycyna dysponuje metodą leczenia przyczynowego żylaków?
– Obecnie nie istnieje metoda leczenia przyczynowego żylaków, jedynie likwiduje się zmiany już istniejące i objawy kliniczne albo przynajmniej je zmniejsza. Żylaki kończyn dolnych mogą występować w związku z niewydolnością żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej w postaci dużych żylaków, bądź bez ich niewydolności – w postaci średnich i małych żylaków (żylaki siatkowe i pajączki żylne).
Aby ocenić wydolność poszczególnych żył i ich zastawek lekarz po badaniu klinicznym (które stanowi podstawę do rozpoczęcia diagnozowania i leczenia) kieruje pacjenta na badanie ultrasonograficzne dopplerowskie żył.
– Jakie są najwcześniejsze objawy niewydolności żył kończyn dolnych?
– Wczesne objawy niewydolności żylnej to uczucie zmęczenia i ciężkości oraz bóle nóg – głównie wieczorem z towarzyszącymi miernymi obrzękami. Objawy bardziej zaawansowane to duże obrzęki, zmiany skórne w postaci przebarwień, wyprysków, zapalenia, owrzodzenia żylnego, zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych lub głębokich.
– Czy żylakom można zapobiegać?
– Zapobieganie przewlekłej niewydolności żylnej – chorobie dziedzicznej, występującej rodzinnie – nie jest możliwe. – Jednak profilaktyka i wyeliminowanie czynników ryzyka – kontrola ciężaru ciała, ćwiczenie mięśni podudzi (spacery, marsze, pływanie), zimny prysznic, leki flebotropowe, noszenie pończoch przeciwżylakowych, unikanie pracy w pozycji stojącej, mogą na całe lata opóźniać wystąpienie objawów klinicznych choroby żylakowej. Aby profilaktyka była skuteczna, należy jej przestrzegać przez wiele lat. Leczenie farmakologiczne oraz noszenie pończoch przeciwżylakowych stanowią najprostszą i najwygodniejszą formę wczesnej profilaktyki.
– Na czym polega leczenie operacyjne żylaków?
– Polega ono na wycięciu (lub przecięciu w ujściu) żyły odpiszczelowej lub odstrzałkowej i wycięciu splotów żylakowych oraz podwiązaniu niewydolnych perforatorów. Kriochirurgia (zamrażanie) jest także metodą operacyjną. Miniflebektomia polega na miejscowym wycięciu małych żylaków. W leczeniu operacyjnym zwraca się dużą uwagę na uzyskaniu dobrego efektu kosmetycznego, stosując bardzo małe nacięcia skóry oraz używając cienkich nici chirurgicznych czy nawet steri-streap (jałowe plasterki).
– Coraz częściej mówi się o nieoperacyjnym leczeniu żylaków, na czym ono polega?
– Leczenie obliteracyjne tzw. skleroterapia polega na podawaniu do żylaka środka obliterujacego (działającego miejscowo), powodującego zarastanie żył. Tę metodę stosuje się do siatkowych pajączków żylnych (teleangiektazji) lub pojedynczych małych żylaków. Teleagiektazje są to bardzo przykre dla kobiet rozszerzenia żylne śródskórne, stanowiące defekt kosmetyczny. Przyczyną ich może być nadmiar tkanki tłuszczowej i związany z tym cellulitis (powiększanie się komórek tłuszczowych hamuje odpływ krwi żylnej).
Leczenie uciskowe (kompresoterapia) z zastosowaniem podkolanówek, pończoch i rajstop (także rajstop dla ciężarnych i dla mężczyzn) można stosować wraz z leczeniem farmakologicznym w przypadku, gdy zabieg odroczono lub po operacji, obliteracji lub gdy zabieg z innych powodów jest przeciwwskazany.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się flawonoidy lub związki kasztanowca w okresie przed- i pooperacyjnym lub u osób, które nie mogą być operowane.
– Dziękuję za rozmowę. A wszystkim przypominamy, że łatwiej zapobiegać niż leczyć.
* * *
Częstość występowania żylaków kończyn dolnych w polskiej populacji, zwłaszcza wśród kobiet, szacowana na około 30 do 50% (lub nawet więcej) schorzenie to ma charakter społeczny.
Zakrzepy w żyłach kończyn dolnych mogą:
- W niektórych przypadkach ulegać samoistnemu rozpuszczeniu i nie prowadzą wówczas do rozwoju dalszych powikłań.
- W rzadkich przypadkach powodować rozwój stanów zagrażających życiu – dzieje się to wtedy, gdy zakrzep odrywa się od ściany żyły i wraz ze strumieniem przepływającej krwi dociera do płuc. Może on wówczas poważnie ograniczać funkcjonowanie płuc (zatorowość płucna).
- Prowadzić do rozwoju nieodwracalnego zespołu zmian chorobowych w kończynach dolnych, co zdarza się u 85–90% pacjentów nie stosujących leczenia. Obejmuje on poszerzenia żylakowe naczyń, obrzęk kończyny, przebarwienia i zapalenie skóry oraz owrzodzenia umiejscowione najczęściej w okolicy kostki przyśrodkowej. Wymienione objawy są charakterystyczne dla przewlekłej niewydolności żylnej, określanej też jako zespół pozakrzepowy.
Fragmenty zakrzepów żylnych prawie nigdy nie przemieszczają się do tętnic (z wyjątkiem tętnic płucnych). Dlatego nie powodują zawału mięśnia sercowego ani udaru mózgu.
Kiedy występuje zwiększone ryzyko powstania zakrzepów żylnych
Każda sytuacja, w której dochodzi do zwolnienia przepływu krwi w obrębie żył, związana jest ze zwiększonym ryzykiem powstawania zakrzepów żylnych. Zakrzepy żylne często powstają po przebyciu:
- zabiegu operacyjnego
- długiego okresu unieruchomienia w łóżku
- unieruchomienia w opatrunku gipsowym
- długich okresów przebywania w pozycji siedzącej (np. długie podróże samolotem, autobusem czy samochodem)
- porodu
- w następstwie niedoboru niektórych czynników układu krzepnięcia.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko rozwoju zakrzepów żylnych są:
- wiek (ryzyko zwiększa się po 40 roku życia)
- ciąża
- palenie tytoniu
- stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych.
Zwiększone ryzyko powstawania zakrzepów żylnych może utrzymywać się nawet do kilku tygodni po zabiegu operacyjnym.
9 prostych zasad, których należy przestrzegać aby nie dopuścić do zakrzepowego zapalenia żył:
- Stosuj się do zaleceń lekarza i punktualnie przyjmuj przepisane leki.
- Gdy lekarz zalecił podawanie drobnocząsteczkowej heparyny w strzykawce gotowej do samodzielnego podawania, nie bój się ukłucia. W skrajnym przypadku może ono nawet uratować życie.
- Jeśli leżysz w łóżku, staraj się jak najczęściej poruszać nogami.
- Staraj się wstać z łóżka, gdy tylko lekarz na to pozwoli.
- Wypijaj odpowiednie ilości płynów – przeciętnie 1,5–2 litry dziennie.
- Jeśli odczuwasz jakiekolwiek dolegliwości ze strony nóg, natychmiast zgłoś to lekarzowi.
- Zawsze zgłaszaj lekarzowi fakt przebycia zakrzepicy żylnej lub zatoru płucnego i częstego występowania chorób żył w rodzinie.
- Gdy planujesz długą podróż samochodem albo samolotem, zapytaj lekarza, czy nie ma do tego bezwzględnych przeciwwskazań.
- Ruch poprawia przepływ krwi, dlatego jak najczęściej obciążaj mięśnie nóg, np. spacerując, jeżdżąc na rowerze, pływając.