Zwyrodnienie kolana – ściślej: stawu kolanowego – zwane jest również gonartrozą. To przewlekłe schorzenie o postępującym charakterze, tak jak wszelkie zmiany zwyrodnieniowe (artroza) w układzie kostno-stawowym. Procesy zwyrodnieniowe obejmują jeden lub kilka stawów ze wszystkimi tworzącymi je elementami – chrząstką stawową, podchrzęstną, błoną maziową, torebką stawową i więzadłami stawowymi.
Przyczyny
Przyczyny zwyrodnień nie są do końca wyjaśnione. Wiadomo jednak, że sprzyjają im między innymi takie czynniki, jak:
- długotrwałe i nadmierne przeciążenia wskutek intensywnych ćwiczeń lub pracy fizycznej,
- duża nadwaga lub otyłość,
- mikrourazy i kontuzje,
- siedzący tryb życia,
- niedoczynność tarczycy,
- przewlekłe stany zapalne stawów (w dnie moczanowej lub reumatoidalnym zapaleniu stawów),
- cukrzyca,
- starzenie się organizmu.
Co się dzieje w stawie
Zwyrodnienie stawów zaczyna się od chrząstki stawowej. Sprowadza się do jej przedwczesnego zużycia i uszkodzenia. Zmiany polegają na niszczeniu i ubytku chrząstek stawowych oraz nieprawidłowym przeroście tkanki kostnej w okolicy okołostawowej. Prowadzi to do degeneracji i zniekształceń stawów.
Chrząstka jest tkanką hydroelastyczną. Zawarte w niej proteoglikany (połączenia wielocukrów i białek) mają bardzo dużą zdolność wiązania wody, co nadaje jej elastyczność i niweluje skutki wstrząsów, na które narażone są stawy podczas wykonywania ruchów. Jeżeli chrząstka stawowa jest odwodniona, wzrasta jej wrażliwość na wstrząsy i urazy prowadzące do uszkodzenia powierzchni stawowych.
Najpierw nie boli, a później…
Kłopot ze zwyrodnieniami polega głównie na tym, że destrukcja (niszczenie) stawu przez długi czas przebiega bez charakterystycznych i typowych objawów. Te, które występują, są niespecyficzne – poranna sztywność stawu, trudności przy kucaniu i prostowaniu nóg, obrzęk i ciepłota stawu po wysiłku oraz zgrzyty i „chrupania”. Ból sygnalizujący, że w obrębie stawu dzieje się coś niedobrego, pojawia się później, gdy proces chorobowy już się toczy. Nasilające się dolegliwości bólowe coraz bardziej ograniczają ruchomość stawu. Artroza ujawnia się najczęściej między 40. a 60. rokiem życia, dotyka więc osoby aktywne życiowo i zawodowo. Aż u 10–20 proc. z nich powoduje istotne ograniczenie sprawności.
Kolano – staw newralgiczny
Staw kolanowy to jeden z najbardziej obciążonych i „pracowitych” stawów. Dlatego jest szczególnie podatny na uszkodzenia i destrukcję. Zwyrodnienie stawu kolanowego częściej występuje u kobiet (zwłaszcza otyłych) niż u mężczyzn. U panów kłopoty z kolanami na tle zwyrodnieniowym wiążą się zwykle z urazami – uszkodzeniem łąkotek lub więzadeł krzyżowych.
Diagnostyka i terapia
Zmiany zwyrodnieniowe i ich skalę rozpoznaje się na podstawie badań USG i RTG. Leczenie zależy od stopnia zaawansowania schorzenia. W celu złagodzenia bólu podaje się niesterydowe środki przeciwzapalne, zalecając też stosowanie suplementów diety bogatych w składniki odżywiające chrząstkę stawową, takich jak na przykład glukozamina, chondroityna, kolagen i kwas hialuronowy. Ważne jest też odciążenie stawu, miedzy innymi poprzez obniżenie wagi ciała i używanie kul lub laski. Przy odczynie zapalnym i wysięku do stawu wstrzykuje się czasem przeciwzapalne sterydy.
Często za wskazane uznaje się zabiegi – fizykoterapię. Przy zaawansowanych zmianach konieczna staje się interwencja chirurgia – wykonanie artroskopii lub osteotomii korekcyjnej, a nawet alloplastyki stawu kolanowego, czyli wstawienie endoprotezy, wymiana stawu na sztuczny.