Złamania – przyczyny, rodzaje, objawy, powikłania, pierwsza pomoc

Jakie są najczęstsze przyczyny złamań i dlaczego są one niebezpieczne?

Ryzyko złamania ręki lub nogi pojawia się choćby w mieszkaniu, gdzie pośliznąć się można na mokrej podłodze, „ruchomym” dywanie czy w łazience podczas wychodzenia z wanny. Odrobina nieuwagi albo potknięcie i tracimy równowagę. Właśnie te nieszczęśliwe upadki są najczęstszą przyczyną złamań. To może się zdarzyć na ulicy, w pracy, podczas jazdy na rowerze, przy wysiadaniu z autobusu. Do złamań dochodzi również podczas uprawiania sportu, szczególnie gdy nie jesteśmy przyzwyczajeni do wysiłku i nie potrafimy wyczuć momentu, kiedy zbyt mocne obciążenie kości może uszkodzić ich strukturę.

Ryzyko złamań znacznie się zwiększa jeśli wykonujemy niebezpieczne prace np. budowlane, podczas których narażeni jesteśmy nie tylko na złamania, ale i zmiażdżenia.

Szczególną grupą ludzi podatnych na złamania są osoby cierpiące na osteoporozę – chorobę kości. Złamania występują też w powiązaniu z guzami kości i szpiku kostnego.

Jak zbudowane są kości kończyn?

Szkielet człowieka składa się ze szkieletu osiowego, położonego wzdłuż osi ciała i szkieletu kończyn. W skład pierwszego wchodzą: czaszka, kręgosłup, żebra i mostek. Drugi tworzą kości kończyn górnych i dolnych oraz kości pasów (obręczy) barkowego i miednicznego.

Kości szkieletu osiowego umożliwiają zachowanie wyprostowanej postawy, podpierają ciało (m.in. kręgosłup) i osłaniają narządy wewnętrzne. Szkielet kończyn umożliwia poruszanie się i wykonywanie rozmaitych innych skomplikowanych czynności.

Ręka człowieka składa się z kości ramiennej, promieniowej i łokciowej, a w dłoni wyróżniamy kości nadgarstka, śródręcza i palców.

Kości nóg natomiast składają się z kości udowej umiejscowionej nad kolanem, kości strzałkowej, piszczelowej i stępu poniżej kolana. Kości stóp to kości śródstopia i palców.

Kość jest silnie unaczynioną tkanką, w skład której wchodzą min. włókna kolagenowe nadające jej elastyczność oraz związki wapnia, które decydują o twardości. Kości kończyn, tzw. kości długie składają się z trzonu i nasady kości oraz powierzchni stawowej. Okryte są okostną – błoną łącznotkankową (periosteum), która wytwarza i odkłada nowe warstwy kości. Zewnętrzna, twarda warstwa kości to tzw. istota zbita, pod nią znajduje się istota gąbczasta, zbudowana z cienkich blaszek kostnych, między którymi umiejscowiony jest czerwony szpik kostny.

Kości każdego człowieka posiadają różną długość; w trakcie całego życia kilkakrotnie ulegają przebudowie i przekształceniom. Dzieje się tak na skutek obciążeń mechanicznych i wymagań najpierw rozwijającego się, a następnie starzejącego się organizmu.

Złamanie i jego rodzaje

Definicja złamań określa je jako częściowe lub całkowite przerwanie ciągłości kości (fractura ossis).

Złamania zwłaszcza kości długich są zawsze bardzo niebezpieczne. Można je podzielić na złamania zupełne – jeśli kość została przerwana w całym obwodzie, na złamania częściowe (tzw. złamanie zielonej gałązki) i złamania wieloodłamowe – jeśli nastąpiło przerwanie kości dzielące ją na więcej niż dwa fragmenty.

Inne rodzaje złamań wyróżnia się na podstawie uszkodzenia skóry. Jeśli jej struktura nie została naruszona, mówimy o złamaniu zamkniętym; kiedy złamana kość przerywa skórę – to złamanie jest otwarte. Jeśli fragmenty kości po złamaniu są wgniecione w siebie, mówimy o złamaniu zaklinowanym.

Złamania zmęczeniowe powstaje w wyniku powtarzających się przeciążeń kończyny; złamanie powiązane z chorobą (zapaleniem, nowotworem) określa się jako patologiczne.

Czasem może dojść do tzw. złamania awulsyjnego, kiedy kość nie tylko ulega całkowitemu przerwaniu, ale też następuje oderwanie jej fragmentu. Tego rodzaju złamania spowodowane są uszkodzeniem występów kostnych. Dochodzi do nich, jeśli mięśnie stają się silniejsze i bardziej wytrzymałe niż ich kostne przyczepy. Złamań awulsyjnych doznają głównie sportowcy.

Objawy złamania

Najczęstszym objawem złamania kości ręki czy nogi jest ból i obrzęk w miejscu złamania. Czasami – pocieszamy się – że to tylko stłuczenie lub nadwerężenie, np. w przypadku złamań zamkniętych, spowodowanych intensywnymi ćwiczeniami. Jeśli jednak nie możemy ruszyć ręką, zauważamy jej sinienie i szybko powstającą opuchliznę – to powinno skłonić do szukania natychmiastowej pomocy lekarza. Jest to niezbędne zwłaszcza w przypadku odczuwania mrowienia i drętwienia w kończynie oraz zaniku tętna poniżej złamania. Na złamanie wskazywać może też nienaturalny kształt kończyny, również jej długość (skrócenie) lub widoczne wybrzuszenie.

Pierwsza pomoc i leczenie

Jak pomóc osobie, np. ze złamaną nogą? Przede wszystkim trzeba zdjąć pacjentowi obuwie i starać się nie dopuścić do niedokrwienia. Następnie należy unieruchomić złamaną kończynę i nie narażać chorego na poruszanie. Jeśli doszło do złamania np. kości udowej czy podudzia, właściwe jest unieruchomienie tej części kończyny czymś sztywnym. Podobnie postępujemy w przypadkach złamań ręki, przy czym kość promieniową najlepiej unieruchomić trójkątną chustą. Jeśli podczas złamania doszło do krwawienia, trzeba założyć odpowiedni opatrunek uciskowy.

Medyczna pomoc polega na nastawieniu złamanej kości. Lekarz na podstawie zdjęcia rentgenowskiego, umieszcza kończynę w specjalnej szynie lub zakłada opatrunek gipsowy. Bardzo ważne dla szybkiego gojenia się złamania jest prawidłowe nastawienie kości, gdyż umieszczona w gipsie na kilka tygodni, może się źle zrosnąć lub nie zrosnąć wcale.

Poważne i skomplikowane złamania wymagają leczenia operacyjnego i zastosowania specjalnych narzędzi do złożenia złamanej kości, takich jak śruby, gwoździe i płytki. Dodatkowymi środkami wspomagającymi leczenie są antybiotyki i leki przeciwzakrzepowe.

Zrośnięta kończyna po usunięciu gipsu jeszcze nie jest całkowicie wyleczona. Osłabiona, dużo lżejsza niż zdrowa, wymaga rehabilitacji i ćwiczeń. Często zdarza się, że skutki złamania odczuwalne są jeszcze wiele lat po wyleczeniu.

Powikłania i skutki złamań

Niebezpieczeństwo złamań przejawia się w różnego rodzaju powikłaniach. Najczęstszym występującym skutkiem ubocznym jest wstrząs pourazowy, do którego dochodzi w wyniku utraty dużej ilości krwi. W przypadku złamania kości udowej można jej stracić nawet kilka litrów. Innym następstwem złamania jest uszkodzenie znajdujących się w pobliżu kości naczyń krwionośnych, nerwów, a nawet mięśni. Występują w związku z tym zaburzenia czucia. Niejednokrotnie w wyniku złamania dochodzi też do zakażeń, szczególnie podczas złamań otwartych, kiedy głęboka rana umożliwia przenikanie w głąb tkanek bakterii z zewnątrz. Groźnym skutkiem złamania są zatory tłuszczowe, które zaburzają ukrwienie narządów; kuleczki tłuszczu za złamanej kości poprzez krew mogą wędrować do płuc i mózgu, w rezultacie powodując zawał.

Poważnym powikłaniem w trakcie leczenia jest brak zrastania się kończyny, określany jako tzw. staw rzekomy. Po zdjęciu gipsu natomiast najczęściej dochodzi do osłabienia mięśni. Nie należy wtedy forsować ręki, a w przypadku złamań nóg – biegać lub wykonywać podskoków.

Złamania i osteoporoza

Na złamania kończyn – o czym już wspomnieliśmy – szczególnie podatne są osoby cierpiące na osteoporozę. Choroba ta polega na dużej utracie masy kostnej, co powoduje osłabienie kośćca. Jest związana z powstającym z wiekiem deficytem hormonów i dotyczy z reguły osób, które ukończyły pięćdziesiąty rok życia.

Duży ubytek wapnia, decydującego o twardości kości, zwiększa ich łamliwość. W przypadku osób starszych, miewających zawroty głowy i zaburzenia równowagi, praktycznie każdy upadek grozi złamaniem. Najczęściej występującym jest złamanie nasady kości udowej i kości przedramienia. Bardzo niebezpieczne i trudne do wyleczenia jest złamanie szyjki kości udowej. W niektórych przypadkach nigdy nie dochodzi do zrośnięcia kości w tym miejscu i jedynym ratunkiem jest zastąpienie głowy i szyjki kości udowej endoprotezą – tzw. protezą połowiczną.

Wydawać się może, że wyleczenie złamanej kończyny ogranicza się do nastawienia i unieruchomienia jej opatrunkiem gipsowym. Jeśli zrośnie się prawidłowo, to dopiero połowa sukcesu... Nie zapominajmy, że zrośnięta kość kończyny wymaga szczególnych zabiegów, nie wyłączając leczniczego masażu. Bardziej skomplikowane przypadki złamań są trudne do wyleczenia i czasem pacjent musi żyć kilka lat z umieszczoną przez lekarza w jego nodze skomplikowaną „konstrukcją” scalającą kość.

Starajmy się więc uważać podczas wysiłków fizycznych i bądźmy ostrożni tam gdzie mogą przydarzyć się upadki. A zdarzyć się mogą nawet we własnym mieszkaniu. Pamiętając zaś o gołoledziach, dbajmy o to, by wychodzić z domu w butach jak najmniej podatnych na poślizg.

Katarzyna Kontusz