Zespół Charlesa Bonneta – objawy, przyczyny, sposoby leczenia

Przypadek Charlesa Lullina

Pierwszym, który zdiagnozował tego typu przypadek, był Charles Bonnet (1720–1793), szwajcarski pisarz, przyrodnik i filozof. Urodził się w Genewie. Z zawodu był prawnikiem, lecz jego największą pasją były nauki przyrodnicze. W 1760 roku, jako pierwszy, opisał przypadek występowania objawów schorzenia nazwanego później na jego cześć zespołem Charlesa Bonneta.

Zaobserwował, że jego prawie ślepy na skutek katarakty 89-letni dziadek, Charles Lullin, widzi nieistniejące kształty, przedmioty, zwierzęta i budynki. Bonnet postawił hipotezę, że owe halucynacje nie są spowodowane jedynie starością, lecz mogą powstawać w wyniku uszkodzenia narządów wzroku lub mózgu.

Czym jest zespół Charlesa Bonneta?

Terminu zespół Charlesa Bonneta używa się w odniesieniu do osób, które w wyniku problemów ze wzrokiem widzą przedmioty nieistniejące w realnym świecie. Mogą to być zarówno linie proste, figury geometryczne, jak i obrazy ludzi czy budynków.

Pojawienie się halucynacji nie musi oznaczać choroby psychicznej. Osoby dotknięte zespołem Charlesa Bonneta, w odróżnieniu od chorych psychicznie, szybko dają się przekonać, iż widziane przedmioty nie są prawdziwe.

Podobne objawy wykryto u osób chorych na parkinsona czy alzheimera. Widzenie nieistniejących przedmiotów może być spowodowane uszkodzeniem obszaru mózgu odpowiedzialnego za widzenie. Zgodnie z prawidłowością, że przyroda nie lubi próżni, zaburzenia powstają w wyniku ograniczonego dopływu bodźców wzrokowych do wyższych ośrodków mózgu, tak jak dzieje się to podczas snu. Różnica sprowadza się do tego, że w pierwszym przypadku halucynacje powstają na skutek kłopotów z odbiorem bodźców, a w drugim są naturalnym stanem, gdy mózg na pewien czas odcina się od świata zewnętrznego.

Jakie są objawy choroby?

Ludzie z zespołem Charlesa Bonneta widzą zarówno czarno-białe jak i kolorowe przedmioty, zwierzęta i ludzi. Obrazy są w ruchu lub pasywne, realne lub fikcyjne. Na przykład osoby mające halucynacje mogą widzieć bociany lub smoki.

Wśród kryteriów diagnostycznych doktor Maciej Otrębski z Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespołu Neuropsychiatrycznego im. św. Jadwigi w Opolu wymienia:

1. stale występujące lub powtarzające się złożone halucynacje wzrokowe,
2. całkowity lub częściowy wgląd w nierealność halucynacji,
3. niewystępowanie halucynacji w zakresie innych zmysłów oraz 4) brak urojeniowych przekonań.

Kto jest zagrożony?

Na tę chorobę cierpią głównie ludzi w podeszłym wieku. Osobami narażonymi na wystąpienie objawów zespołu Charlesa Bonneta są przede wszystkim pacjenci z zanikiem wzroku. Halucynacje przeważnie ustają po okresie od roku do 18 miesięcy, jednak nie we wszystkich przypadkach.

Pojawiające się halucynacje często powodują wzrost stanów lękowych. Osoby dotknięte zespołem Charlesa Bonneta – nie wiedząc, czy otaczające je przedmioty istnieją naprawdę, czy też są wytworem ich wyobraźni – czują się niepewnie zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz.

Przyczyny

Do czynników ryzyka zespołu Charlesa Bonneta doktor Maciej Otrębski zalicza: podeszły wiek, zaburzenia narządu wzroku (m.in. jaskra, zaćma, choroby siatkówki, zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem), izolację społeczną, przemęczenie i stosowanie beta-blokerów. Na zespół ten częściej narażone są kobiety.

Jedna z hipotez głosi, że przy prawidłowo funkcjonującym narządzie wzroku informacje odbierane przez oczy automatycznie blokują tworzenie własnych obrazów przez mózg. W przypadku stopniowej utraty wzroku do mózgu dociera coraz mniej informacji o przedmiotach i ludziach z zewnątrz. Nie dostarczając odpowiedniej ilości obrazów, mózg zaczyna tworzyć własne, często fantastyczne, oraz przywołuje stare obrazy gromadzone przez lata. Sytuacja ta może mieć miejsce, gdy chorzy przebywają w odosobnieniu lub nocą, kiedy leżą w łóżku.

Sposoby leczenia

Maciej Otrębski podkreśla, że nie ma jednoznacznych wytycznych co do leczenia farmakologicznego zespołu Charlesa Bonneta. Zazwyczaj korzysta się z leków z różnych grup farmakologicznych: z neuroleptyków, leków przeciwdepresyjnych czy przeciwdrgawkowych.

Jednym ze sposobów wyeliminowania halucynacji jest zlikwidowanie bezpośrednich przyczyn ich występowania, tzn.: jeżeli omamy pojawiają się w ciemnościach, warto spróbować przyzwyczajać chorego do zasypiania przy zapalonym świetle, gdy pojawiają się, kiedy światło jest zapalone – po prostu je zgasić.

Jeżeli wraz z pogorszeniem się wzroku lub jego stopniową utratą nie pojawiają się objawy wskazujące na chorobę psychiczną, najlepszą pomocą jest rozmowa z lekarzem i wsparcie ze strony najbliższych w zrozumieniu zaistniałej sytuacji.

Przemysław Opłocki