Zaparcia – rodzaje, przyczyny, leczenie

Na zaparcia uskarża się znaczna część społeczeństwa. Około 50 proc. problemów zgłaszanych do gastroenterologów to właśnie zaparcia. Występują one częściej u osób w podeszłym wieku, a także u kobiet niż u mężczyzn. Również u osób prowadzących nieregularny tryb życia.

Spośród zaparć rozróżnia się:

• zaparcia atoniczne – zmniejszenie napięcia ścian jelit i zahamowanie perystaltyki,
• zaparcia spastyczne – nadmierne skurcze mięśni okrężnych jelit – utrudnione przesuwanie się treści pokarmowej.

Przyczyny powstawania zaparć można podzielić na pierwotne i wtórne. Do pierwotnych zalicza się: wolny pasaż treści jelitowej, utrudnione wypróżnienie i zespół nadwrażliwego jelita. Do przyczyn wtórnych zalicza się: zmiany anatomiczne, zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, otyłość), zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne (choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, choroby naczyń mózgowych, urazy kręgosłupa, depresja). Do zaparć wtórnych przyczyniają się także przyjmowane leki: przeciwbiegunkowe, przeciwhistaminowe, niektóre psychotropowe, opioidy, leki hipotensyjne, sympatykolityki, niektóre antybiotyki, sole glinu i wapnia. Nieodpowiednia dieta ma również wpływ na zaparcia: spożywanie nadmiaru tłuszczu i węglowodanów przy małej ilości płynów i substancji resztkowych, spożywanie posiłków o różnych porach, siedzący tryb życia oraz brak kontrolowanego wysiłku fizycznego.

Większość leków przeczyszczających powiększa objętość światła jelita i wyzwala perystaltykę wskutek zwiększenia ciśnienia wewnątrz jelitowego przez:

1. pęcznienie nawadniające (środki pęczniejące),
2. osmotyczne, zwrotne wchłanianie wody (osmotyczne leki przeczyszczające),
3. zahamowanie resorpcji sodu i wody z jelita lub zwiększenie wydzielania wody do światła jelita (leki przeczyszczające, hamujące resorpcję i odwadniające),
4. ułatwienie odruchu opróżnienia (leki ułatwiające opróżnianie).

Krótkotrwałe lub jednorazowe podanie środków przeczyszczających jest wskazane np. przed badaniami radiologicznymi, zabiegami chirurgicznymi oraz zapobiegawczo w przypadku bolesnych wypróżnień. W przewlekłych zaparciach najważniejsza jest zmiana stylu życia i nawyków żywieniowych. Środki przeczyszczające stosuje się dopiero, gdy wymienione sposoby nie dają rezultatów.

Pęczniejące środki przeczyszczające

Są to naturalne lub półsyntetyczne, nie ulegające strawieniu polisacharydy, np. związki czynne uzyskane z nasienia lnu (Semen Lini), nasienia indyjskiej babki jajowatej (Semen Plantaginis ovatae) czy z nasienia babki płesznik (Semen Plantago psyllium), otręby pszenne oraz bazoryna, mieszanina polisacharydów, rośliny Traganta. Znane też są połączenia otrąb z nasionami indyjskiej babki jajowatej, jak również błonnika z nasion babki płesznik z probiotykami i prebiotykami.

Osmotyczne leki przeczyszczające

Do tej grupy zalicza się siarczan magnezu i siarczan sodu (sól gorzka i sól glauberska). Dłuższe podawanie środków zawierających jony sodowe może jednak wywołać retencję płynów i nadciśnienie.

Alkohole cukrowe

Alkohole cukrowe należą również do osmotycznych leków przeczyszczających. Mannitol, sorbitol, laktitol i cukry – laktoza i laktuloza odznaczają się niewielką wchłanialnością. Działanie przeczyszczające laktulozy, laktozy i laktitolu wynika z fermentacji bakterii jelitowych wytwarzających kwasy: octowy, propionowy, masłowy, mlekowy.

Leki przeczyszczające hamujące resorpcję i nawadniające

Do grupy tej należą olej rycynowy i glikozydy antrachinowe. Olej rycynowy tworzy trójglicerydy kwasu rycynolowego, z których pod wpływem lipazy uwalnia się kwas rycynolowy działający w jelicie cienkim.

Glikozydy antrachinowe: aloes, kora kruszyny pospolitej, owoce szakłaku pospolitego, liście strączyńca wąskolistnego, kłącze rzewienia dłoniastego i inne środki lecznicze zawierające chemicznie spokrewnione glikozydy hydroksyantrachinowe obok hydroksyantronowych i hydroksydiantronowych. Naturalne glikozydy hydroksydiantronowe występujące w liściach strączyńca nazywają się sennozydami. Działają one po rozdzieleniu glikozydu w jelicie cienkim, a następnie redukcji do antronów lub antranoli przez Escherichia coli.

Środki ułatwiające pasaż mas kałowych

Należą tutaj parafina ciekła i dokusat sodu (sól sodowa estru kwasu sulfobursztynowego) – związek powierzchniowo czynny. Parafina ciekła może być stosowana wyłącznie krótkotrwale. Dłuższe stosowanie jest niebezpieczne, prowadzi do hipowitaminozy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i zaburzeń trawiennych.

Prof. dr hab. farm. Irena Kozakiewicz