Zapalenie żyły powierzchownej wywołuje ból, zaczerwienienie i obrzęk, natomiast zakrzep żył głębokich może przebiegać bezobjawowo, aż do czasu wystąpienia powikłań. Czynnikiem sprzyjającym jego powstawaniu może być wielogodzinny przelot samolotem lub ślęczenie przy komputerze.
Jak podał „New Zealand Medical Journal”, zbyt długie siedzenie za biurkiem może być niebezpieczne dla życia ze względu na powstawanie zakrzepów. Naukowcy z nowozelandzkiego Medical Research Institute zaobserwowali, że co trzeci pacjent przyjęty do szpitala z powodu zakrzepicy żył głębokich, spędzał przy biurku długie godziny.
Zakrzepica żył głębokich bywa też nazywana „zespołem klasy ekonomicznej”, ponieważ narażeni są na nią pasażerowie samolotów, siedzący w ciasnych fotelach podczas długich rejsów.
Niebezpieczna skrzeplina
Zakrzep może występować w żyłach głębokich, blokując w nich przepływ krwi, a także przybierać postać zapalenia zakrzepowego żył powierzchownych. Zakrzep żył głębokich jest poważniejszą chorobą, ponieważ w razie oderwania się części skrzepliny i popłynięcia z prądem krwi dochodzi do zatoru tętnicy płucnej lub ataku serca.
Przyczyna zapalenia żył powierzchownych nie jest do końca poznana. Zwykle ujawnia się ono u osób starszych, zwłaszcza po urazie lub długotrwałym unieruchomieniu w łóżku. Częstotliwość jego występowania zwiększają żylaki.
Zapalenie żył powierzchownych może towarzyszyć owrzodzeniom żylakowatym goleni lub czyrakom, a także może mieć związek z chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak grypa, świnka, zapalenie płuc i inne.
Zapalenie żył jest zazwyczaj łatwe do rozpoznania: zmieniona zapalnie niedrożna żyła obrzmiewa i bardzo boli. Nieraz towarzyszy mu gorączka oraz złe samopoczucie. Pacjenci często bagatelizują te objawy i zazwyczaj upływa kilka dni od wystąpienia pierwszych dolegliwości do wizyty u lekarza.
Natomiast zakrzep żył głębokich często nie wykazuje żadnych charakterystycznych objawów, aż do niespodziewanego wystąpienia zatoru tętnicy płucnej lub innych, groźnych dla życia konsekwencji. Schorzenie to spowodowane jest zwolnieniem przepływu krwi, zmianami w ścianie naczyń żylnych oraz zmianami w samej krwi. Niedotlenienie części krążenia żylnego powoduje uszkodzenia śródbłonka naczyń poprzez upośledzenie metabolizmu jego komórek.
Jeśli chodzi o rozpoznanie zakrzepicy żył głębokich, czas trwania objawów nie ma znaczenia rozstrzygającego. Ból w obrębie łydki – czy to jako objaw izolowany, czy też połączony z przykrym uczuciem ciasnoty – występuje często. Lokalizacja bólu nie jest przydatna dla oceny rozległości tego zapalenia. Pacjenci, których boli wyłącznie łydka, mają często zakrzepicę proksymalną (a więc dotyczącą żyły podkolanowej lub żył udowej i biodrowej). U około 85 proc. pacjentów z objawową zakrzepicą żył głębokich stwierdza się lokalizację proksymalną zakrzepów, obejmującą zwykle również żyły podudzia. Pozostali reprezentują izolowaną zakrzepicę żył głębokich odcinka dystalnego. Rozróżnienie to ma duże znaczenie praktyczne, bowiem proksymalna zakrzepica jest często przyczyną zatoru tętnicy płucnej, stąd niezwykle ważne jest szybkie jej rozpoznanie.
Zagrożenia dla życia
Najgroźniejszym powikłaniem zakrzepicy żył głębokich jest możliwość oderwania się fragmentu skrzepliny i spowodowanie zatoru tętnicy płucnej, co określane jest jako „żylna choroba zakrzepowo-zatorowa”.
Objawy zatoru tętnicy płucnej nie są zbyt charakterystyczne i mogą sugerować inne ostre schorzenia narządów w obrębie klatki piersiowej.
Do innych przyczyn powstania choroby można zaliczyć m.in. zażywanie tabletek antykoncepcyjnych lub innych leków zawierających estrogen, przebyty niedawno poród albo poronienie, zaburzenia w krzepnięciu krwi, nowotwory złośliwe, a także palenie tytoniu.
Leczenie
W przypadku zakrzepu żył powierzchownych często wystarcza leczenie domowe oraz stosowanie leków przeciwzapalnych.
W leczeniu zakrzepu żył głębokich najpierw wstrzykuje się wstępną dużą dawkę heparyny, która jest lekiem przeciwzakrzepowym, a następnie przez kilka dni dawki mniejsze. Niektórym chorym podaje się leki rozpuszczające skrzeplinę.
Po osiągnięciu poprawy stosuje się doustnie leki przeciwzakrzepowe, powoli zmniejszając dawki, aż do zupełnego odstawienia leku.
W przypadku powikłań konieczne jest leczenie chirurgiczne, które polega na usunięciu skrzepliny lub wykonaniu przeszczepu żylnego omijającego skrzep.
Chorym o szczególnie wysokim ryzyku, u których wystąpił zator płucny, wszczepia się do dolnego odcinka żyły próżnej filar w kształcie parasola, zatrzymujący urwaną skrzeplinę.
Zapobieganie
Przeciwdziałanie zakrzepicy polega na przykładaniu kilka razy dziennie chłodnych kompresów oraz noszeniu elastycznych pończoch uciskowych, które zmniejszają przekrój kończyny, powodują szybszy przepływ krwi, minimalizują rozciągnięcie żył i poprawiają funkcjonowanie zastawek.
Ważne jest także nawadnianie chorego i unoszenie nóg, co u pacjentów powyżej 60 roku życia zmniejsza częstość wystąpienia zakrzepicy o 50 proc.
Codzienna gimnastyka kończyn dolnych zapobiega nawrotom choroby.
Idealnym ćwiczeniem jest spacer lub, jeżeli to niemożliwe, łagodny aerobik i ćwiczenia na rowerze stacjonarnym.
Barbara Szymańska