Wybuch wulkanu – skutki dla zdrowia

Najbardziej niebezpieczny dla zdrowia jest pył – leciutkie, drobne cząsteczki popiołu, skał i szkła, które jeszcze długo po wybuchu unoszą się w powietrzu. Włoskie Pompeje – miasto, które w ciągu jednego dnia przestało istnieć po wybuchu Wezuwiusza na samym początku nowożytnej historii Europy – zginęło zaduszone tonami wulkanicznego popiołu. Opadł na miasto jak śmiertelny, ciężki całun, nie dając mieszkańcom szans na ucieczkę – do dziś leżą w łożach, na podwórzach, zaskoczeni w półśnie lub w trakcie codziennych prac. Oprócz pyłu zagrożenie stwarzają też gazy, wydostające się z krateru podczas erupcji. W bezpośredniej bliskości wulkanu, wdychane wraz z popiołem, są niebezpieczeństwem śmiertelnym – grożą poparzeniem dróg oddechowych i uduszeniem. Jednak dla kogoś, kto nie stoi tuż przy kraterze czy też nie mieszka w pobliżu wulkanu, erupcje – zwłaszcza te krótkie – nie są realnym zagrożeniem życia ani zdrowia, tak przynajmniej wynika z dotychczasowych badań. Niemniej jednak i pył, i gazy działają na nasz organizm, warto więc dowiedzieć się, w jaki dokładnie sposób.

Kłopoty z oddychaniem

Światowa Organizacja Zdrowia przestrzega głównie przed działaniem pyłu na układ oddechowy. Najbardziej zagrożone oczywiście są osoby, u których wystąpiły już wcześniej tego typu dolegliwości: chorzy na astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, alergicy, osoby z dolegliwościami oskrzelowymi. Ci najczęściej skarżą się na kłopoty z oddychaniem, podrażnienie śluzówki gardła i nosa, suchy kaszel, a nawet ból przy oddychaniu. Wystąpienie tych objawów zależy jednak od bardzo wielu czynników, między innymi od ilości cząsteczek pyłu i gazu w powietrzu, czyli również od warunków meteorologicznych – kierunku i siły wiatru, wystąpienia deszczu itp., a przede wszystkim od czasu, w jakim jest się narażonym na kontakt z zanieczyszczonym powietrzem. Po wybuchu islandzkiego wulkanu środkowa Europa jest bezpieczna, jednak im bliżej miejsca erupcji, tym bardziej warto z pewnością zastanowić się nad użyciem choćby maseczek przeciwpyłowych. Paradoksalnie, dzięki korzystnym wiatrom, Islandczycy wkrótce po wybuchu wulkanu urządzali sobie pikniki w jego pobliżu, jednak dzięki nagranym na amatorskie kamery filmom można było zobaczyć w Internecie przerażające kadry z szarą chmurą popiołu zakrywającą słońce i opadającą na ziemię grubą warstwą.

Łzy w oczach

Choć pył wulkaniczny, jak każdy popiół, na pierwszy rzut oka robi wrażenie miękkiego i lekkiego, w rzeczywistości jego cząsteczki działają jak pumeks czy ostra szczotka i mogą podrażniać także oczy. Dyskomfort odczuwany przy zetknięciu z pyłem jest jak uczucie podrażnienia oczu piaskiem na plaży przy wietrznej pogodzie. Oczy robią się przekrwione, łzawią, pieką, są nadwrażliwe na światło, może dojść nawet do uszkodzeń rogówki i ostrego zapalenia spojówek. Na baczności powinny się mieć zwłaszcza osoby noszące soczewki kontaktowe. Są to jednak dolegliwości przemijające i nie pozostawiające trwałych uszkodzeń. Po wybuchu wulkanu St. Helens w 1980 roku na podrażnienia oczu skarżyło się 4–8 proc. okolicznej ludności, ale tylko co dziesiąta osoba z nich zasięgnęła porady lekarskiej.

Co wyrzuca wulkan

Najwięcej jest w wulkanicznym popiele krystalicznej krzemionki, która w wolnej postaci może być niebezpieczna, wywołując krzemicę – rodzaj pylicy wiodącej do zwłóknienia płuc. Żaden ze znanych w historii wybuchów wulkanów nie stworzył realnego zagrożenia krzemicą, a w przypadku Eyafjoll również się na to nie zanosi. Wulkaniczny pył zawiera także mnóstwo związków siarki. Bogactwo tego minerału może mieć skądinąd dobroczynne skutki dla skóry – znane są kosmetyki z zawartością pyłów wulkanicznych, znakomite mydła i peelingi, jednak nikomu nie doradzalibyśmy szorowania się bezpośrednio „surowym” pyłem. Erupcje wulkanów to także potężne wybuchy gazów: dwutlenku siarki, dwutlenku węgla, a także zawieszonych jak w aerozolu cząsteczek siarczanów, kwasu solnego, a nawet rtęci. Wybuchy gazów wulkanicznych są najniebezpieczniejsze i pochłaniają najwięcej ludzkich ofiar.

Z wulkanicznych kraterów wydostają się nie tylko gaz i pył. Wybuchy pary wodnej, różnych rodzajów gorącej, płynnej lawy, skał piroklastycznych, czyli tzw. bomb wulkanicznych i kawałków zastygłej lawy – to podstawowy „repertuar” podczas erupcji. Często towarzyszą im trzęsienia ziemi, a także pojawienie się gorących źródeł, gejzerów wodnych i błotnych oraz fumaroli – czyli niewielkich otworów w pobliżu kraterów, eksplodujących gazami, dymem i parą wodną. Te przejmujące spektakle Natury nie tylko niosą ze sobą bezpośrednie niebezpieczeństwo, ale mają długotrwałe i katastrofalne skutki dla całej ludzkości. Zawieszone w stratosferze aerozole substancji chemicznych ochładzają ziemską atmosferę: wybuch wulkanu Tambora w 1815 roku przyniósł tzw. „rok bez lata”, klęskę nieurodzaju i pomór bydła, co zaowocowało jedną z najdotkliwszych klęsk głodu w XIX wieku na półkuli północnej. Inne dotkliwe zimy na przestrzeni wieków bywają także przypisywane aktywności wulkanicznej. Z drugiej jednak strony opadające na ziemię pyły wulkaniczne użyźniają glebę, dostarczając jej składników mineralnych niczym najlepsze nawozy.

Gdyby się zdarzyło nam...

Jeżeli więc znajdziemy się w miejscu, gdzie skutki wybuchu wulkanu mogą być groźniejsze niż w naszym zakątku Europy, to nawet jeśli nad głową nie unosi się szara chmura popiołu, warto przestrzegać jednej zasady: gdy czujemy podrażnienie czy pieczenie oczu, pojawia się katar, ból gardła albo suchy kaszel, jeśli w powietrzu da się wyczuć zapach siarki lub intensywny, kwaśny odór – należy zdecydowanie zrezygnować z przebywania na dworze i przeczekać sytuację w zamkniętym pomieszczeniu.

Honorata Mielga