Wrzosy (Calluna vulgaris) spotyka się u nas zarówno na nizinach, jak i wysoko w górach, najczęściej w świetlistych lasach sosnowych i brzozowych, gdzie tworzą gęste i rozległe łany – wrzosowiska.
Są one niezbyt wysokimi krzewinkami o rozgałęzionych łodygach, gęsto pokrytych bardzo drobnymi, igiełkowatymi, ciemnozielonymi listkami. Ich jasnoróżowe lub fioletowe, promieniste kwiatki zakwitają na szczytach gałązek w jednostronnych gronach. Na podstawie długości tych gron, znawcy przyrody potrafią określić jaka będzie zima.
Nasłonecznione wrzosowiska w suchych borach sosnowych dostarczają nie tylko miododajnych i leczniczych kwiatów, ale i grzybów, zwłaszcza borowików. Całe krzewinki, łącznie z kwiatami i nasionami są bardzo często dosłownie przerośnięte grzybnią.
Kwiaty wrzosu (Flos Callunae, syn. Flos Ericae) zbiera się na początku ich kwitnienia, ścinając je razem z wierzchołkami pędów. Suszy się je rozłożone cienką warstwą w cieniu i przewiewie lub w suszarni ogrzewanej w temperaturze nie przekraczającej 40˚C. Wysuszone kwiaty osmykuje się ręcznie, a następnie przesiewa przez sita.
W kwiatach wrzosu znajdują się duże ilości garbników, flawonoidy (m.in. kwercetyna i mirycetyna), glikozyd fenolowy – arbutyna, alkaloid erykodyna, olejek eteryczny, gorycze, a także wiele soli mineralnych zasobnych w krzemionkę.
Flawonoidy zawarte w kwiatach działają rozkurczowo, przeciwbakteryjnie i moczopędnie. Właściwości przeciwbakteryjne mają także zawarte w kwiatach garbniki. Hamują one również rozwój flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, zmniejszając jednocześnie jego stany zapalne. Związki goryczkowe wzmagają natomiast wydzielanie soku żołądkowego, usprawniają procesy trawienia i wyraźnie poprawiają apetyt.
We współczesnym lecznictwie wyciągi z kwiatów wrzosu stosuje się najczęściej w połączeniu z innymi, podobnie działającymi ziołami w stanach zapalnych dróg moczowych, a także pomocniczo przy kamicy moczowej. Napar z kwiatów podaje się również w stanach nieżytowych żołądka i jelit, łagodnych biegunkach, bezsoczności żołądka oraz przy braku łaknienia.
W domu najłatwiej przygotowuje się napar z wrzosowych kwiatów. Sporządza się go zalewając w termosie 1–1,5 łyżki kwiatów 2 szklankami wrzątku. Po zamknięciu i odstawieniu na godzinę pije się po 1/3–1/2 szklanki 2–4 razy dziennie po posiłkach jako środek moczopędny i odkażający drogi moczowe lub pół godziny przed jedzeniem jako środek żołądkowy i regulujący trawienie.
Kąpiele z dodatkiem naparu z ziela działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo i uspokajająco. Są także bardzo pomocne w niektórych schorzeniach skórnych i kobiecych.
Wrzosy są roślinami miododajnymi. Miód wrzosowy o charakterystycznej, czerwonawobrunatnej barwie i nieco galaretowatej konsystencji ma bardzo silny zapach i ostry smak. Działa bakteriobójczo, moczopędnie i lekko przeczyszczająco. Zaleca się go szczególnie przy dolegliwościach przewodu pokarmowego i przeroście gruczołu krokowego (prostacie). Spożywany systematycznie przy schorzeniach reumatycznych wyraźnie łagodzi ból.
Wrzosy miały niegdyś szerokie zastosowanie również w innych dziedzinach życia.
Nasz słynny botanik i zielarz ksiądz Krzysztof Kluk z Ciechanowca w swoim Dykcyonarzu roślinnym pisał, że „wrzosem, osobliwie młodym można żywić konie, a w potrzebie bydło. Zdatny jest także do garbowania skór.
W niektórych krajach, gdzie jest niedostatek chmielu zażywają go zamiast niego do piwa, a w Szkocji posłanie sobie wytykają”.