Leczenie choroby wrzodowej zmieniało się wraz z postępem medycyny. Początkowo, jedynym środkiem była dieta. Potem leczono wrzody sodą, która czasami nadal jest stosowana z dobrym efektem jako łagodząca objawy. W kolejnym etapie pojawiły się leki zobojętniające kwaśny sok żołądkowy, określany jako główna przyczyna choroby wrzodowej. Dopiero w drugiej połowie XX w. pojawiły się środki obniżające poziom kwasu w żołądku. Do dziś zajmują one poczesne miejsce w terapii. I wreszcie, pod koniec lat osiemdziesiątych, po wyizolowaniu przyczyniającej się do powstania choroby wrzodowej bakterii Helicobacter pylori możliwe stało się podjęcie leczenia jej antybiotykami.
Poza leczeniem farmakologicznym stosowane jest również leczenie operacyjne, polegające na częściowej resekcji żołądka. Metodę tę zaleca się w przypadkach powikłań, kiedy nie można opanować innymi sposobami krwawienia.
Objawy
Medycyna rozróżnia chorobę wrzodową żołądka lub chorobę wrzodową dwunastnicy. Często jednak atakuje oba te narządy i nie ma pewności, czy są to dwie odmienne czy też jedna i ta sama choroba. Obraz kliniczny i stwierdzane dolegliwości są bardzo do siebie podobne. Głównym objawem jest ból związany z przyjmowaniem pokarmu, umiejscowiony w nadbrzuszu lub śródbrzuszu, czasami promieniujący do klatki piersiowej i boków tułowia. W pojawianiu się bólu występują pewne różnice w zależności od umiejscowienia wrzodu. We wrzodach żołądka ból odczuwany jest najczęściej na czczo, kiedy jest wysoki poziom soku żołądkowego (kwasu solnego). Pod wpływem spożycia pokarmu dochodzi do złagodzenia dolegliwości, poprzez zmniejszenie kwasowości soku żołądkowego. Odwrotnie jest, gdy wrzody umiejscowione są w dwunastnicy. Objawy pojawiają się w kilkanaście do kilkudziesięciu minut po spożyciu pokarmu, rzadziej występują na czczo. Jest to także związane z kwasowością, dlatego że w dwunastnicy, przy braku pokarmu, kwaśny sok żołądkowy nie występuje. Natomiast wymieszany z sokiem żołądkowym pokarm, który przechodzi do światła dwunastnicy, działa podobnie jak kwas solny w żołądku i powoduje nasilenie dolegliwości.
Obok bólu, który jest głównym objawem choroby wrzodowej, może chorego gnębić uczucie pieczenia i palenia w nadbrzuszu powyżej pępka. Może też temu towarzyszyć zgaga i pieczenie w klatce piersiowej za mostkiem – chociaż jest to często objaw refluksu żołądkowo-przełykowego. Może być też odczuwany brak łaknienia. Choroba wrzodowa bywa czasem przyczyną przykrego uczucia „pełności” lub rozpierania po posiłkach, a nawet wywołuje wymioty.
Leczenie
Obecne metody leczenia polegają na eliminacji czynnika wywołującego chorobę wrzodową, czyli eliminacji bakterii. Właściwym sposobem postępowania jest w takiej sytuacji stosowanie antybiotyków. Opracowane metody leczenia polegające na łączeniu antybiotyków z lekami zmniejszającymi wydzielanie kwasu żołądkowego doprowadziły do znaczącego skrócenia czasu stosowanej terapii z jednoczesnym wzrostem jej efektywności. Taka nowoczesna, łączona kuracja trwa zaledwie od 1–2 tygodni, co jest znacznym postępem w porównaniu z wcześniejszą wielomiesięczną terapią.
Znaczną ulgę przynoszą na ogół pacjentom stosowane od lat preparaty zobojętniające działanie kwasu żołądkowego, sprzedawane zazwyczaj bez recepty. Łatwo dostępne (można je kupić w wielu sklepach) pozwalają na złagodzenie objawów, przez co jednak mogą opóźniać zasięgnięcie porady u lekarza rodzinnego. To z kolei może spowodować opóźnienie prawidłowego leczenia u pacjenta niemającego pełnej świadomości groźby, jaką niesie ze sobą źle leczona choroba. W związku z tym przy długotrwałych dolegliwościach zawsze wskazana jest konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu. Dzięki postępom w leczeniu zachowawczym (środkami farmakologicznymi) rzadko staje się niezbędny zabieg chirurgiczny.
Dieta „wrzodowa” w swej pierwotnej postaci nie jest bezwzględnie zalecana, unikać należy tylko tych pokarmów, które wcześniej wywołały dolegliwości. Odstępuje się również od zalecanego dawniej mleka, które wprawdzie na krótką metę łagodzi ból, ale równocześnie powoduje zwiększenie produkcji kwasu żołądkowego. Każdy chory zna pokarmy, które nasilają lub wręcz wywołują objawy i sam dba o to, by nie znalazły się w jego jadłospisie. Najczęściej dolegliwości wywołują: kawa, alkohol, ostre przyprawy i kwaśne potrawy.
Przy chorobie wrzodowej wskazane jest rzucenie palenia – niezależnie od innych szkód dla zdrowia u palaczy wrzody goją się wolniej, a nawracają częściej. Podobnie nie powinno się bez koniecznej potrzeby stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych typu aspiryna, które mogą uszkadzać błonę śluzową żołądka. Należą do tej grupy często reklamowane leki dostępne bez recepty zalecane w przypadku dolegliwości bólowych (bóle głowy, pleców, menstruacyjne) czy też leki przeciwprzeziębieniowe.
Choroby wrzodowej jest w żadnym przypadku nie wolno lekceważyć i leczyć się na własną rękę.
Maciej Niepomnik
* * *
Groźne powikłania
Choroba wrzodowa dotyczy co dziesiątego dorosłego człowieka. Występuje również u dzieci, także u noworodków, chociaż w takich przypadkach przyczyną wrzodów jest stres okołoporodowy. U dzieci starszych, podobnie jak u dorosłych, główną przyczyną jest bakteria Helicobacter pylorii. Choroba wrzodowa ma charakter nawrotowy, aczkolwiek od czasu wprowadzenia terapii antybiotykami u tych pacjentów ilość, częstotliwość i jakość nawrotów zmalała. Owrzodzenie żołądka i dwunastnicy niesie ze sobą czasami groźne dla życia powikłania. Najczęstszym jest krwawienie. Może być na tyle masywne, że spowoduje krwiste lub fusowate wymioty (jak fusy od kawy). Częściej jednak jedynym objawem krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego są smoliste (czarne) stolce. Ciche pokrwawianie niezauważone przez chorego może doprowadzić do niedokrwistości, co wymaga dodatkowego leczenia.
Krwawienie utajone może być również objawem choroby nowotworowej – raka żołądka. Dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnostyka i dokładne leczenie.
Innym groźnym powikłaniem, kiedy chory wymaga natychmiastowej hospitalizacji jest perforacja wrzodu, jego przedziurawienie i wylanie się treści żołądkowej do jamy otrzewnej.
Powikłaniem owrzodzenia dwunastnicy natomiast bywa zniekształcenie opuszki dwunastnicy.
Wszystkie wyżej opisane powikłania często wymagają leczenia operacyjnego, które kończy się częściowym wycięciem żołądka.
Jeśli przy chorobie wrzodowej pojawiają się symptomy wskazujące na wstrząs, a więc: osłabienie, zimny pot na skórze, spadek ciśnienia, a także silny ból brzucha, który staje się deskowato napięty, nie należy zwlekać z wezwaniem pogotowia ratunkowego.