Woskowina (woszczyna, cerumen) jest produktem wydzielania gruczołów łojowych przewodu słuchowego zewnętrznego. Znajduje się w kanale słuchowym, ciasnym tunelu długości około 2,5 cm, ciągnącym się od ucha zewnętrznego do błony bębenkowej (w tunelu tym mieści się wiele zakończeń nerwowych i dlatego nawet najlżejsze dotknięcie lub nacisk mogą spowodować bolesność. Wytwarzana przez gruczoły kanału słuchowego ochrania wnętrze ucha, zwłaszcza przed wodą; jednak nadmierne jej nagromadzenie może powodować ból, swędzenie, szum w uszach i czasową utratę słuchu.
Ucho zbudowane jest z trzech części – ucha zewnętrznego (małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny), ucha środkowego i ucha wewnętrznego. Każdy odcinek narządu słuchu ma do spełnienia swoją ważną funkcję w procesie słyszenia. Przewód słuchowy wzmacnia dźwięk, kompensując częściowo straty, jakie mają miejsce przy przejściu fali akustycznej ze środowiska powietrznego do płynów ucha wewnętrznego i pełni funkcję ochronną dla błony bębenkowej. To drugie zadanie realizowane jest dzięki specjalnemu ukształtowaniu przewodu i dzięki wydzielinie wytwarzanej przez gruczoły umieszczone w jego początkowym odcinku.
W początkowej, chrzęstnej części przewodu słuchowego, od strony małżowiny usznej znajdują się liczne gruczoły woskowinowe. Wydzielają one woskowinę – żółtawą lub brązową masę, półpłynną, czasem suchą, zawierającą ziarenka barwnika, złuszczone komórki nabłonkowe i tłuszczowe. Jej skład chemiczny zapobiega wzrostowi bakterii i grzybów. Prawidłowo woskowina powinna znajdować się jedynie w części chrzęstnej przewodu słuchowego i nie powinna przesuwać się samoistnie do jego części kostnej, czyli w pobliże błony bębenkowej. Woskowina natłuszcza przewód słuchowy zewnętrzny, przez co chroni jego skórę przed drobnymi urazami i zapobiega przedostawaniu się wody w głąb przewodu. Dostające się do ucha drobne ciała obce (np. cząsteczki kurzu) zostają unieruchomione, a następnie usunięte z ucha, dzięki mechanizmowi samooczyszczania. Woskowina zasycha w drobne grudki, które przesuwają się ku obwodowi i następnie wypadają z przewodu słuchowego.
Badanie diagnostyczne
Nagromadzenie woszczyny w uchu jest łatwe do wykrycia. Może to stwierdzić lekarz, zaglądając do ucha przez otoskop, wziernik z układem powiększających szkieł i specjalnym oświetleniem. Badanie przedmiotowe kanału słuchowego pozwala również na wyłączenie innych możliwych przyczyn zaburzeń słuchu, np. zakażenia ucha.
Nadmierne gromadzenie się woskowiny
Niektórzy ludzie mają na tyle wąskie lub specyficznie ukształtowane przewody słuchowe, że nawet niewielka ilość woskowiny ma tendencję do zalegania w uchu, a u innych woskowina wytwarzana jest w większej niż przeciętnie ilości. Taka skłonność do nadmiernego wydzielania woskowiny może być wrodzona. Powodem zwiększonego wydzielania woskowiny może być również częste przebywanie w zanieczyszczonym środowisku. Gruczoły przewodu słuchowego nasilają wówczas swoją aktywność, by sprostać „większemu” zadaniu. Zwiększone wydzielanie woskowiny można zaobserwować w każdym wieku. Mechanizm samooczyszczania może wtedy zawodzić i obserwuje się tendencję do nadmiernego gromadzenia woskowiny w uchu. Innym istotnym powodem zwiększonego wydzielania woskowiny jest mechaniczne drażnienie skóry przewodu słuchowego, np. u użytkowników aparatów słuchowych, telemarketerów oraz pracowników noszących przez większość dnia słuchawkę w uchu czy u osób stosujących patyczki higieniczne do czyszczenia uszu.
Leczenie
Zatkanie przewodu słuchowego przez woskowinę wymaga jej usunięcia. Najczęściej stosuje się w tym celu płukanie ucha, wykonywane przez laryngologa, pediatrę lub lekarza rodzinnego. Płukanie jest wykonywane w pewnym sensie „na ślepo”, to znaczy bez wcześniejszego uwidocznienia błony bębenkowej. Stwarza to ryzyko powikłań w przypadku istniejącego schorzenia błony bębenkowej lub ucha środkowego. Dlatego nie wolno płukać ucha jeżeli z jego wnętrza cieknie wydzielina ropna, lub jeżeli chorowało się wcześniej poważniej na to ucho. Jeżeli woskowina jest mocno zaschnięta i twarda, lekarz przepisuje wstępnie preparaty do zakraplania ucha, zmiękczające wydzielinę (krople robione z sodą oczyszczoną i gliceryną lub gotowe preparaty).
Samoleczenie
Zielarze proponują przed wypłukiwaniem woszczyny wpuszczenie do uszu 2–3 kropli czystej oliwy z oliwek.
Przed przystąpieniem do płukania kanału słuchowego należy usiąść i przechylić głowę na zdrową stronę. Następnie, używając miękkiej gumowej gruszki, napełnić ucho czystą ciepłą wodą albo roztworem ciepłej wody i wody utlenionej (w równych częściach) i tak pozostać kilka sekund. Następnie należy głowę przechylić, aby woda wypłynęła. Czynność powtarza się do czasu, kiedy ucho będzie czyste.
Innym sposobem jest wprowadzenie do ucha 10 kropli ogrzanej wody utlenionej i pozostawienie jej tam przez 3 minuty. Z kolei należy pochylić głowę i poczekać, aż płyn wycieknie na podłożoną ligninę. Czynność tę trzeba powtórzyć 2–3 razy. Zmiękcza to woskowinę, która wyjdzie razem z wodą utlenioną.
Zgromadzona w nadmiarze woskowina tworzy korki woskowinowe, które mogą zamykać światło przewodu słuchowego. Szacuje się, że problem ten dotyczy od 2 do 6 proc. populacji. Zatkanie przewodu słuchowego występuje zwykle nagle – np. po kąpieli, kiedy korek woskowinowy napęcznieje lub po czyszczeniu ucha patyczkami higienicznymi, kiedy woskowina zostaje „upchana” w węższym od chrzęstnego, kostnym odcinku przewodu słuchowego.
Niezwykle ważne jest, by nie zakłócać mechanizmu naturalnego oczyszczania ucha poprzez stosowanie patyczków higienicznych czy innych przedmiotów. Grozi to uszkodzeniem delikatnej skóry przewodu, czego następstwem może być zapalenie przewodu słuchowego.
Weronika Pietrzyk