Węglowodany – źródło energii

Wszystkie węglowodany zawierają atomy węgla, wodoru i tlenu, połączone ze sobą w różne konfiguracje. Układ atomów decyduje o tym, jak nazywamy dany węglowodan i jakie są jego właściwości. Podstawowe jednostki, z których zbudowane są węglowodany, to:

• tzw. cukry proste (m.in. fruktoza – cukier owocowy, glukoza – cukier gronowy, i galaktoza), występujące głównie w owocach i warzywach – są dość szybko przetwarzane w energię;
• oligosacharydy – czyli węglowodany złożone (m.in. sacharoza, maltoza, laktoza).

Sacharoza (cukier biały) składa się z glukozy i fruktozy. Laktoza (cukier mlekowy) zbudowana jest z glukozy i galaktozy – występuje w mleku. Maltoza znajduje się przede wszystkim w produktach słodowych (piwo) i zbudowana jest z dwóch cząstek glukozy;

– polisacharydy – czyli cukry złożone składające się z długich łańcuchów glukozy.

Podczas trawienia wszystkie węglowodany, poza błonnikiem, są rozkładane do cukrów prostych. Połączone w łańcuchy tworzą skrobię (występującą m.in. w nasionach, fasoli, a przede wszystkim w ziemniakach).

Błonnik (celuloza) to włókno roślinne, którego nie trawimy, a mimo to w tym procesie jest niezbędny, bo rozpęcznia treść pokarmową i wchłania substancje trujące, co sprzyja ich wydalaniu. Źródłem błonnika są kasze, otręby pszenne, pieczywo z tzw. pełnego przemiału, wśród warzyw najwięcej go w grochu, fasoli, soi i natce pietruszki, a z owoców w malinach, porzeczkach i agreście.

Błonnik pęcznieje w jelicie cienkim do postaci żelu, efektem czego jest wolniejsze wchłanianie cukru. W ten sposób pomaga utrzymać stały poziom cukru we krwi i obniżać poziom cholesterolu.

Przyswajanie cukru

Dostarczone do organizmu węglowodany powinny być strawione, czyli rozłożone na cukry proste, najczęściej glukozę, która jest dobrze przyswajalna przez organizm i zużywana jako paliwo dostarczające energię niezbędną podczas procesów metabolicznych. Część jej jest wchłaniana w jelicie cienkim i dostaje się do wątroby, skąd częściowo jest przekazywana do krwi. Tam jest wychwytywana i przekształcana w glikogen. W ten sposób wątroba staje się magazynem energetycznym organizmu. Jeżeli cukier dostanie się od razu do żołądka, natychmiast przeniknie on do krwi, podniesie poziom glukozy i niemal tak samo szybko doprowadzi do jego spadku i wysłania sygnału zapotrzebowania na kolejną dawkę węglowodanów. Nasza trzustka będzie musiała w tym czasie wyprodukować odpowiednią ilość insuliny, bo gdy jej zabraknie, glukoza będzie krążyć wraz z krwią, a komórki nie dostaną potrzebnej życiodajnej energii. Z czasem jednak zmuszona do takiego wysiłku trzustka może nie nadążyć z produkcją insuliny, ulec uszkodzeniu, co doprowadzi do powstania cukrzycy.

Cukier we krwi

Krew zawiera około 0,1 proc. glukozy i taka ilość cukru zaspokaja potrzeby energetyczne komórek naszego organizmu. Należy zadbać o regulację i stałą kontrolę stężenia cukru we krwi, co jest niezwykle istotne dla funkcjonowania mózgu, który nie magazynuje niezbędnego „paliwa”. Odpowiedzialne za to są wyspecjalizowane hormony, a najważniejszym z nich jest insulina. Dzięki nim organizm zachowuje równowagę pomiędzy glukozą zmagazynowaną a glukozą zawartą we krwi.

Wielocukry

Nieco inaczej wygląda sprawa z wielocukrami, czyli np. skrobią, znajdującą się np. w brązowym ryżu i w ziarnach zbóż. W procesie trawiennym zostają rozłożone na cukry proste, czyli glukozę, której część w procesie spalania zamieniona zostaje na energię. Glukoza jest prawie wyłącznym źródłem energii dla mózgu i mięśni; reszta w postaci glikogenu zmagazynowana jest w wątrobie i mięśniach.

Dorosły człowiek pracujący za biurkiem potrzebuje dziennie ok. 1800 kcal. Około 10 proc. z tych kalorii powinno pochodzić z węglowodanów. To zaledwie pięć łyżeczek białego cukru.

Weronika Pietrzyk