Vilcacora w świetle badań naukowych

Vilcacora i jej składniki od lat stanowią przedmiot zainteresowania badaczy z różnych dziedzin: lekarzy, farmakologów, botaników, nawet ekonomistów. W recenzowanych czasopismach naukowych ukazało się ponad 40 prac na temat składu chemicznego, właściwości farmakologicznych substancji zawartych w vilcacorze, jakości jej preparatów i ich toksykologii.

Niniejszy artykuł powstał wyłącznie w oparciu o te dane i nie zawiera informacji niepotwierdzonych w literaturze naukowej.

1. Skład chemiczny

W skład vilcacory wchodzą liczne substancje biologicznie aktywne. Najważniejszą ich grupą są alkaloidy, związki o naczelnym miejscu pośród leczniczych substancji pochodzenia roślinnego. Alkaloidy są (z pewnymi wyjątkami) substancjami roślinnymi o charakterze zasadowym, o różnie silnym działaniu fizjologicznym, zawierającymi w cząsteczce pierścień z atomem azotu pochodzącym z przemiany aminokwasu lub związku pokrewnego.

W vilcacorze występują 2 grupy ważnych alkaloidów, ze względu na budowę chemiczną nazywanych alkaloidami indolowymi (hirsutyna, hirsuteina, dihydrokorynanteina) i alkaloidami oksoindolowymi. Te drugie z kolei dzieli się na zawierające w cząsteczce cztery (tetracykliczne: rynchofilina i izorynchofilina) lub pięć (pentacykliczne: mitrafilina, pteropodyna, izomitrafilina, izopteropodyna, speciofilina, unkaryna F) zamkniętych pierścieni. Poza tym vilcacora zawiera farmakologicznie czynne polifenole (flawonoidy: taniny i procyjanidyny), sterole, glikozydy kwasu chinowego, terpeny i ich pochodne oraz inne aktywne związki.

2. Właściwości biologiczne substancji zawartych w vilcacorze

Spośród bardzo licznych związków chemicznych zawartych w vilcacorze, najsilniejsze działanie fizjologiczne wywierają alkaloidy.

Hirsutyna, hirsuteina i dihydrokorynanteina (alkaloidy indolowe) mają podobne właściwości. Hirsutyna jest silnym związkiem o charakterze przeciwwirusowym, rozluźnia mięśnie gładkie, przez co obniża ciśnienie tętnicze i ma działanie przeciwskurczowe, chroni śluzówki przewodu pokarmowego, zapobiegając powstawaniu wrzodów żołądka. Badania doświadczalne u zwierząt wykazały także właściwości przeciwpadaczkowe i antyarytmiczne w zaburzeniach rytmu serca oraz właściwości znieczulające.

Pentacykliczne alkaloidy oksyindolowe wysoce aktywizują komórki układu immunologicznego, szczególnie te odpowiedzialne za odporność przeciwwirusową i przeciwnowotworową. Hamują także rozmnażanie ludzkich linii białaczkowych (komórek nowotworów krwi i układu krwiotwórczego).

Tetracykliczne alkaloidy oksoindolowe oddziałują głównie na układ nerwowy. Rynchofilina i izorynchofilina obniżają ciśnienie tętnicze, działają rozluźniająco – przeciwskurczowo. Rynchofilina ma też działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i pobudza aktywność oddechową.

Niektóre glikozydy, w tym kwasu chininowego i triterpeny izolowane z ekstraktów U. tomentosa są związkami o właściwościach przeciwwirusowych i przeciwzapalnych. Kwasy ursolowy i oleanowy mają właściwości antyoksydacyjne, tzn. chronią składniki organizmu przed niszczącym utlenianiem. W badaniach doświadczalnych kwas ursolowy bardzo silnie hamuje wzrost i prowadzi do apoptozy (samounicestwienia) komórek linii nowotworowych ludzkiego raka płuca, raka jajnika, raka skóry, nowotworu mózgu, raka jelita grubego, raka żołądka oraz czerniaka i białaczki.

Sterole zawarte w U. tomentosa cechują się umiarkowanym działaniem przeciwzapalnym, natomiast taniny wpływają pozytywnie na motorykę jelit i dróg żółciowych, mają ponadto wartości smakowe pobudzające apetyt. Taniny katechinowe są związkami o właściwościach antyoksydacyjnych, m.in. mogą chronić kwas askorbinowy (witaminę C) przed utlenianiem. Cis-epikatechina ma szczególnie silne właściwości antyutleniające (przewyższające witaminę E) i ochronne na naczynia krwionośne. W badaniach laboratoryjnych jej podawanie przedłużało życie szczurom podatnym na krwotoczne wylewy domózgowe w przebiegu nadciśnienia. Flawonoidy są grupą związków chemicznych, zapobiegających powstawaniu wielu nowotworów, co udowodniono w licznych próbach epidemiologicznych. Rozpuszczalne w wodzie flawonoidy – procyjanidyny, mają działanie ochronne na naczynia krwionośne i właściwości przeciwzapalne, a także silnie działają antyoksydacyjnie.

3. Wyniki badań ekstraktów z Uncaria tomentosa

Wodne ekstrakty vilcacory wywołują apoptozę i silnie hamują wzrost ludzkich komórek nowotworów układu krwionośnego i limfatycznego: białaczki i chłoniaka z komórek B, ponadto blokują one specyficznie miejsca wiążące receptorów żeńskich hormonów płciowych (estrogenów); brak jest danych na temat ich działania hamującego w stosunku do estrogenów. Wodne wyciągi U. tomentosa stymulują komórki żerne pęcherzyków płucnych do produkcji bardzo ważnych substancji regulacyjnych układu odpornościowego: cytokin (interleukiny 1 i 6), co dowodzi ich silnych właściwości immunostymulujących. Ekstrakty te wykazują silne właściwości przeciwzapalne, ponadto ochronne w stosunku do komórek nabłonków poddawanych działaniu czynników uszkadzających przez utlenianie i komórek błony śluzowej przewodu pokarmowego uszkadzanej czynnikami wywołującymi owrzodzenia żołądka i jelit. Także alkoholowe wyciągi U. tomentosa mają działanie przeciwutleniające.

Spożywanie przez 15 dni ekstraktu U. tomentosa przez palących powoduje znaczny spadek aktywności mutagennej w moczu. Wyciągi vilcacory wykazują właściwości ochronne w stosunku do bakterii poddawanych sztucznemu wywoływaniu mutacji przez promieniowanie ultrafioletowe.

4. Toksykologia i bezpieczeństwo stosowania

Istnieją też opublikowane informacje na temat toksykologicznych właściwości U. tomentosa i zawartych w niej substancji biologicznie aktywnych. Wodny ekstrakt kory korzenia Uncaria tomentosa w wysokiej dawce nie spowodował żadnych objawów toksycznych u ochotników przyjmujących takie ekstrakty.

Ekstrakty z tego pnącza nie wykazały również właściwości mutagennych w stosunku do bakterii Salmonella ani właściwości toksycznych w stosunku do badanych linii komórkowych i bakterii.

5. Dane na temat zastosowań leczniczych

Preparaty U. tomentosa zarejestrowane zostały do obrotu i stosowania m.in. w Argentynie, Austrii, Federacji Rosyjskiej, Hiszpanii, Kanadzie, Niemczech, Peru, USA, Wenezueli, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Trwa proces rejestracyjny w Polsce. W Austrii i Niemczech preparaty korzenia U. tomentosa zarejestrowane są i stosowane głównie w sytuacjach zaburzeń układu odpornościowego (w tym w alergiach, reumatoidalnym zapaleniu stawów) oraz jako terapia wspomagająca w chorobach nowotworowych (łagodzące skutki chemio- i radioterapii, podawane zwykle przed i po cyklach radio- lub chemioterapii). Zalecane są także jako środek do leczenia pacjentów chorych na raka o złym rokowaniu, nie kwalifikujących się do leczenia radykalnego. Vilcacorą leczy się tam również infekcje wirusowe z grupy wirusa opryszczki i zwalcza retrowirusy, takie jak wirus HIV. Preparat nie jest podawany dzieciom poniżej trzeciego roku życia, gdyż brak badań klinicznych w tej grupie wiekowej. Wydaje się, że ze względu na immunostymulujące właściwości preparatu U. tomentosa, przed przeprowadzeniem odpowiednich testów klinicznych nie powinien on być zalecany chorym po przeszczepach narządów lub oczekującym na nie ani kobietom ciężarnym.

6. Aspekty ekonomiczne

Zarejestrowane światowe obroty preparatami vilcacory w roku 1995 osiągnęły wartość ponad 3 milionów dolarów, a z Peru legalnie wyeksportowano 726 ton U. tomentosa m.in. do Austrii, Białorusi, Boliwii, Bułgarii, Czeczenii, Dominikany, Ekwadoru, Hiszpanii, Hongkongu, Izraela, Japonii, Kanady, Meksyku, Niemiec, Panamy, Paragwaju, Rosji, Salwadoru, Szwecji, Tajwanu, Ukrainy, USA, Wenezueli i Włoch. W związku z ograniczonymi naturalnymi zasobami U. tomentosa, rząd Peru wprowadził rygory w zakresie pozwoleń na eksport vilcacory. Można ją wywozić jedynie w stanie przetworzonego materiału roślinnego z plantacji pozostających pod kontrolą władz sanitarnych.

prof. dr hab. n. farm. Jerzy Łukasiak

lek. med. Bogdan Falkiewicz