Jest wielkim, drzewiastym pnączem, osiągającym wysokość ponad 30 metrów. Rośnie powoli i dojrzałość osiąga mniej więcej po 20 latach. W języku keczua vilcacora znaczy koci pazur, ponieważ jej kolce, przy pomocy których oplata potężne drzewa, przypominają pazurki kota. Istnieje ok. 60 gatunków tego pnącza. Dwie lecznicze odmiany dobrze znane nauce to Uncaria tomentosa, czyli vilcacora, i Uncaria guianensis.
Pierwsza rośnie na zboczach gór, przeważnie na poziomie 800–2400 m; druga jest gatunkiem nizinnym i występuje w dorzeczu Amazonki.
Uncarię tomentosa od Uncarii guianensis odróżnia się po barwie kory pnącza. Białoszara, z terenów chłodnych i suchych to Uncaria tomentosa; czerwona, preferująca ciepły i wilgotny klimat to Uncaria guianensis. Na obszarach przejściowych między chłodnym a ciepłym klimatem rośnie Uncaria rhynchophylla, żółtobrązowa. Indianie również wykorzystują ją w celach leczniczych.
Na pierwszy rzut oka gatunki pnącza obu podstawowych odmian niewiele różnią się od siebie. Jednak kolce Uncarii guianensis wyginają się do środka, a Uncarii tomentosa stoją na sztorc. Inną cechą różniącą te gatunki jest budowa liści. Liście Uncarii guianensis są węższe i bardziej błyszczące niż liście Uncarii tomentosa, które z czasem stają się matowe. Botanicy odróżniali gatunki, licząc boczne żyłki na liściach. Uncaria tomentosa ma od 8 do 10 par poprzecznych żyłek, natomiast Uncaria guianensis od 6 do 7 naprzemianległych par. Oba gatunki kwitną: Uncaria guianensis ma czerwonopomarańczowe kwiaty, Uncaria tomentosa – żółtawobiałe. Kwiatostany tworzą na szczycie pnącza u obu odmian kuliste pęki.
Uncarię tomentosa od Uncarii guianensis można też odróżnić, porównując nasiona tych roślin. Uncarii tomentosa są mikroskopijne, mają od 1,5 do 2,5 mm długości i niespełna 1 mm szerokości; guianensis odpowiednio 4–8 mm długości i 1– 2 mm szerokości. Zasięg terytorialny obu gatunków jest olbrzymi. Botanicy zlokalizowali pnącze poza Peru również w Kolumbii, Ekwadorze, Gujanie, Trynidadzie, Wenezueli, Surinamie, a także w Ameryce Środkowej – w Gwatemali, Kostaryce i Panamie. Jednak vilcacora spoza obszarów andyjsko-amazońskich nie wykazuje już takich samych właściwości leczniczych.
Wieloletnie badania tych największych lian świata wykazały, że Uncaria tomentosa posiada znacznie większe właściwości pobudzające system immunologiczny niż jej siostrzana odmiana guianensis. Zawarte w Uncarii tomentosa pentacykliczne alkaloidy oksoindolowe pod wpływem odpowiedniej stymulacji – jak stwierdzono – powodują, że monocyty i granulocyty przejmują funkcje makrofagów. Są to komórki posiadające zdolność do pochłaniania innych komórek. Należą do najważniejszych komórek obronnych układu odpornościowego. W starciu z obcymi organizmami stanowią pierwszą linię ataku. Wędrują strumieniami krwi do zagrożonych miejsc, gdzie zwalczają obce, zwyrodniałe komórki. Uncaria tomentosa zawiera też taniny katechinowe. Badania wykazały, że potrafią one zapobiegać powstawaniu raka, dzięki działaniu przeciwutleniającemu, które chroni komórki organizmu przed procesami rozkładu i uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki. Uważa się, że spożywanie tych przeciwutleniaczy uodparnia zdrowe komórki. Biochemicy twierdzą, że aby uaktywnić najwięcej tanin katechinowych, należy sproszkować korę przed zagotowaniem. Równie ważna jest długość gotowania. Jeśli odwar przyrządzany jest w temperaturze 100 st. C, najwyższy poziom stężenia tanin uzyskuje się po 30-minutowym gotowaniu. Zaletą tak przygotowywanego odwaru jest zwiększenie przyswajania wszystkich jej aktywnych składników.
Jedną z odmian taniny katechinowej, odkrytą w suszonej korze Uncarii tomentosa, jest epikatechina. Ten typ katechiny z vilcacory wykazał o wiele mocniejsze działanie od witaminy E. Istnieją dowody wskazujące na to, że epikatechina chroni małe naczynia krwionośne w mózgu przed uszkodzeniem, spowodowanym przez wolnorodnikowe elektrony. Wiadomo również, że taniny katechinowe chronią witaminę C przed utlenieniem. Poza tym, badacze twierdzą, że tworzą z czerwonymi krwinkami kompleksy przyczyniające się do uaktywniania się systemu immunologicznego.
Odkrycie aktywności immunostymulacyjnej zawartych w Uncarii tomentosa alkaloidów typu oksoindolowego doprowadziło do szybkiego doskonalenia preparatów uzyskiwanych z tej rośliny. Badacze stwierdzili obecność pewnych typów i struktur alkaloidów oksoindolowych istotnych dla optymalnego działania preparatów. W rezultacie powstał szereg patentowanych leków z vilcacory i kosmetyków wytwarzanych na jej bazie, takich jak: maści, kremy i spraye. Zarówno leki, jak i kosmetyki mają ujednoliconą zawartość alkaloidów, częściej pięciopierścieniowych niż czteropierścieniowych. Pięciopierścieniowymi alkaloidami zawartymi w vilcacorze są: izopteropodyna, pteropodyna, speciofilina, mitrafilina, izomitrafilina oraz unkaryna F. Czteropierścieniowe to rynkofilina i izorynkofilina.
Standardowe wyciągi z korzenia stosowane przez europejskich klinicystów zawierają od 1,3 do 1,75 proc. alkaloidów oksoindolowych. Przy czym normalna dawka ekstraktu w proszku wynosi 20 miligramów, a w szczególnych przypadkach 60 mg dziennie. Dorośli zażywają 3 razy dziennie po 10 do 15 kropli ekstraktu. Pacjentom z nawrotem raka lekarze zwykle przepisują ekstrakt w ilości dwu- lub trzykrotnie przekraczającej przeciętną dawkę, nie obawiając się przedawkowania. Istnieją jednak przeciwwskazania, o których już była mowa na łamach „Vilcacora. Żyj długo”.
Warto jeszcze dodać, że w Polsce zamierza się podjąć próbę wyhodowania vilcacory z nasion tego amazońskiego pnącza.
Piotr Szumski