Bakterie pneumokokowe mogą prowadzić do posocznicy, czyli zakażenia krwi, albo do ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. To schorzenia o dużej śmiertelności. Z ich powodu co roku umiera ponad 1 milion osób na całym świecie. W walce z pneumokokami ważna jest profilaktyka (zwłaszcza szczepienia) i unikanie niepotrzebnej antybiotykoterapii.
Po raz pierwszy pneumokoki opisał Ludwik Pasteur w 1881 roku. Od tego czasu zbadano ponad 90 ich typów serologicznych. Aż 10 z nich jest odpowiedzialnych za około 62 proc. inwazyjnych chorób pneumokokowych.
Kto jest narażony?
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), infekcje pneumokokowe zagrażają zwłaszcza dzieciom poniżej 2. roku życia i osobom powyżej 65 lat. Ponad 30 proc. pneumokokowych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych notuje się u osób po pięćdziesiątce. Pneumokoki atakują najczęściej chorych z przewlekłymi chorobami serca, płuc, wątroby i nerek, a także pacjentów z cukrzycą i osoby z osłabioną odpornością.
Nosicielstwo
Poziom nosicielstwa pneumokoków jest wysoki i waha się od 5–10 proc. u zdrowych dorosłych do 20–40 proc. u zdrowych dzieci. Bakterie umiejscawiają się najczęściej w jamie nosowej i gardle. Nie u każdego nosiciela występują objawy chorobowe (ale każdy zaraża!). Pneumokoki mogą go jednak zaatakować z opóźnieniem, zwłaszcza w momencie osłabienia układu odpornościowego (na przykład po przejściu grypy lub jeszcze w jej trakcie).
Infekcje
Pneumokoki wywołują infekcje o różnym stopniu zagrożenia, które można podzielić na zakażenia nieinwazyjne i inwazyjne:
- zakażenia nieinwazyjne są mniej groźne, ale częstsze. Obejmują zapalenie płuc, zapalenie zatok, zapalenie ucha środkowego czy zapalenie spojówek. Szacuje się, że pneumokoki są najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalenia płuc u dorosłych.
- zakażenia inwazyjne stanowią rzadszą, ale znacznie groźniejszą grupę infekcji. W ich przypadku bakterie z układu oddechowego przedostają się do krwi (jest to tak zwana bakteriemia) lub innego płynu ustrojowego. Następnie infekcja pneumokokowa może się rozprzestrzenić i zaatakować różne organy, powodując wiele poważnych chorób, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica (sepsa), zapalenie płuc z bakteriemią, zapalenie wsierdzia, zapalenie otrzewnej i inne. Pneumokoki są odpowiedzialne za około połowę bakteryjnych zapaleń opon mózgowo-rdzeniowych u dorosłych.
Jak się zaraża?
Do infekcji dochodzi drogą kropelkową lub poprzez kontakt bezpośredni. Zakażenia pneumokokowe najczęściej przybierają postać bezobjawową bądź infekcji górnych dróg oddechowych. Po przebyciu takiej infekcji uzyskuje się wieloletnią odporność.
Jak je wytropić?
Należy wykonać badanie bakteriologiczne. Wyhodowanie pneumokoków z krwi, płynu mózgowo-rdzeniowego czy wydzieliny z dolnych dróg oddechowych daje podstawę do ustalenia rozpoznania.
Wykonanie badania mikrobiologicznego jest bardzo istotne również dlatego, że pozwala określić wrażliwość pneumokoków na antybiotyki.
Leczenie
Terapia zakażeń wywołanych przez pneumokoki opiera się głównie na leczeniu antybiotykami. Najczęściej są to pochodne penicylin i cefalosporyn, makrolidy oraz flurochinolony.
Obecnie dużym problemem w leczeniu zakażeń pneumokokowych jest coraz częstsze występowanie takich szczepów tych bakterii, które wykazują oporność na wymienione antybiotyki. Dlatego tak istotne jest określenie ich wrażliwości w badaniu bakteriologicznym.
Profilaktyka
Powszechne powiedzenie o tym, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, w przypadku pneumokoków jest również bardzo aktualne. Profilaktyka polega głównie na możliwym ograniczeniu przyjmowania antybiotyków (niepotrzebnie podawanych przy infekcjach wirusowych) oraz stosowaniu szczepionek profilaktycznych.
Zagrożenie w Polsce
Nie ma dokładnych danych na temat występowania zakażeń pneumokokowych w Polsce, ale wiadomo, że tylko przypadków zapalenia płuc jest już około 100 tysięcy. Rośnie też liczba przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych – w 2001 roku odnotowano ich prawie 2500.