Układ limfatyczny – inaczej chłonny określany jest jako pomocniczy układ krążenia. Przy pomocy naczyń i narządów limfatycznych pełni w organizmie rolę obronną przed wirusami i bakteriami. Jest też odpowiedzialny za eliminację tłuszczów znajdujących się w układzie pokarmowym oraz pełni znaczącą rolę w kumulowaniu, a następnie zwracaniu płynu tkankowego krwi.
Układ limfatyczny (chłonny) składa się z szeregu naczyń i narządów, m.in. z naczyń limfatycznych i tkanki limfatycznej (która jest odmianą tkanki łącznej, zawierającą dużą liczbę limfocytów). Skupienia tkanki limfatycznej to węzły chłonne. Oprócz tego w skład układu limfatycznego wchodzą takie narządy jak grasica, śledziona i migdałki oraz grudki wyrostka robaczkowego.
W układzie limfatycznym krąży limfa – chłonka. Jest to płynna tkanka, w skład której wchodzi osocze i limfocyty. Naczynia limfatyczne transportują ją do węzłów chłonnych, gdzie jest filtrowana i oczyszczana ze szkodliwych substancji, by potem połączyć się z układem krwionośnym.
Główne funkcje, jakie pełni układ limfatyczny polegają na utrzymywaniu odporności organizmu i zachowywaniu równowagi płynów ustrojowych. Jeśli układ zostanie zainfekowany lub obezwładniony jakąś chorobą, natychmiast to odczujemy.
Jakie schorzenia powodują zakłócenie pracy układu chłonnego? Mogą to być choroby wirusowe, różnego rodzaju zapalenia i zakażenia. Czasem układ limfatyczny jest atakowany przez nowotwory.
Ziarnica złośliwa
Węzły chłonne (limfatyczne) to skupiska zgrubiałych tkanek limfatycznych. Każdy z nas posiada ich ok. 600. Przepływa przez nie chłonka i tam wytwarzane są limfocyty. Pełnią one bardzo istotną rolę w organizmie jako zapora przeciwko szkodliwym mikroorganizmom. Kiedy dochodzi do infekcji, węzły chłonne powiększają się, „sygnalizując” obecność obcych cząsteczek. Równocześnie nie dopuszczają do ich rozprzestrzenienia się w innych narządach.
Powiększone węzły chłonne to niepokojący sygnał dla pacjenta i lekarza. Mogą świadczyć o poważnym schorzeniu, mimo że nie są bolesne. Aby zdiagnozować chorobę, lekarz bada ich konsystencję, grubość i ruchomość.
Grupą chorób atakujących węzły chłonne są tzw. chłoniaki. Nazwa ta określa nowotwory, zarówno niezłośliwe, jak i złośliwe, tzw. chłoniaki ziarniczne. Chłoniaki niezłośliwe stwierdza się co roku u ok. 6 tys. osób w Polsce.
Najgroźniejszym z chłoniaków jest ziarnica złośliwa, inaczej określana jako choroba Hodgkina. Jest trudna do wykrycia, gdyż długo się rozwija, a początkowe jej objawy nie są dla chorego dokuczliwe. Powiększone węzły chłonne, osłabienie i gwałtowne chudnięcie często odbierane są jako objawy przemęczenia i silnego stresu. Nie wolno ich jednak lekceważyć. Szybki kontakt z lekarzem i pobranie do badania węzła chłonnego daje szansę na pełne wyleczenie. W innym przypadku ziarnica złośliwa może doprowadzić do szybkiego pogorszenia stanu zdrowia, a nawet przerzutów. Jak większość nowotworów, ziarnica złośliwa wymaga leczenia poprzez chemio- i radioterapię; czasem niezbędny jest przeszczep szpiku kostnego.
Zapalenia i angina to częste choroby migdałków
Migdałki to kolejne narządy układu limfatycznego. Dwa umieszczone są za łukami podniebiennymi, a jeden w gardle (tzw. migdałek gardłowy). Zbudowane są z tkanki chłonnej. Z racji położenia w obrębie jamy ustnej i gardła bywają bardzo podatne na wszelkie infekcje.
Zapalenia migdałków bardzo często występują u dzieci. W wyniku obrony przed bakteriami i wirusami migdałki stają się czerwone i powiększają się. Zapaleniu towarzyszą bóle głowy i gorączka. Przewlekły stan zapalny gardła, który nie został w porę wyleczony, może prowadzić po dłuższym czasie do rozwoju zapalenia nerek czy choroby reumatycznej serca.
Jeśli zapalenia migdałków często się powtarzają, lekarz może zadecydować o ich usunięciu – tonsillektomii.
Często występującą chorobą, która atakuje migdałki, jest angina. Jest to choroba zakaźna i powszechnie występująca u dzieci. Zarazić można się drogą kropelkową w zatłoczonych miejscach, w pracy i w szkole. Objawia się silnym bólem gardła, wysoką gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych szyi. Migdałki stają się przekrwione, często pokrywa je biały nalot.
Skutecznym lekarstwem na anginę jest odpowiednio dobrany przez lekarza antybiotyk. Angina jest niebezpieczną chorobą jeśli chodzi o powikłania. Lekceważący stosunek do leczenia może przyczynić się do powstania innych, poważniejszych schorzeń, jak ropień okołomigdałowy, a nawet wad serca u dzieci. W przypadku często powtarzających się angin można zastanowić się nad wycięciem migdałków.
Rak migdałka podniebiennego
Nowotwór migdałka jest rzadkim schorzeniem. Najbardziej powszechną formą jest złośliwy rak płaskonabłonkowy migdałka podniebiennego. Nieznane są przyczyny jego rozwoju; zmienione chorobowo komórki tkanki limfatycznej rozprzestrzeniają się najpierw w obrębie migdałka, a następnie mogą przenikać do innych narządów jamy ustnej i gardła.
Wśród objawów choroby uwidacznia się owrzodzenie i znaczne nabrzmienie migdałka. Chory odczuwa intensywny ból podczas połykania pokarmów. W kolejnych fazach choroby zaatakowane zostają węzły chłonne.
Najbardziej skuteczną metodą leczenia jest wycięcie chorego migdałka podniebiennego; niezbędne może się także okazać usunięcie całego układu chłonnego szyi.
Obrzęk limfatyczny kończyn
Do obrzęku limfatycznego dochodzi w wyniku zablokowania naczyń chłonnych i przepływu limfy. Przyczyny obrzęku mogą być różne, od nieprawidłowości w budowie naczyń limfatycznych do urazów spowodowanych przez nowotwór lub zapalenie. W trakcie powstawania obrzęku limfa przedostaje się do skóry i tkanek podskórnych. Powoduje to powstanie zgrubień w tkankach i naczyniach. W wyniku obrzęku kończyny stają się opuchnięte i trudno nimi poruszać. Skutkuje to powstawaniem kurczów mięśni i zaburzeniami krążenia krwi.
Jak leczyć obrzęki limfatyczne? W leczeniu skuteczne są przede wszystkim tzw. masaże limfatyczne, które pozwalają na odblokowanie naczyń i poprawienie przepływu limfy. Wykonuje się je systematycznie, w zależności od stanu kończyny. Poza tym w usuwaniu obrzęku stosuje się elastyczne bandaże, nie blokując jednocześnie ruchów kończyny. Ważną rolę w leczeniu obrzęków pełnią samodzielne ćwiczenia pacjenta, które mają na celu przywrócenie właściwego przepływu chłonki.
Obrzęk limfatyczny występuje czasem u chorych na nowotwory. Pacjenci po przebytej chorobie mogą być narażeni na wystąpienie obrzęku pod wpływem urazów czy infekcji.
Katarzyna Kontusz