Układ kostny

Kości stanowią około 14 proc. całkowitej masy ciała dorosłego człowieka, a wspieranie ciała nie jest jedyną ich funkcją. Zapewniają one ochronę takim organom, jak choćby mózg, rdzeń kręgowy czy płuca. W kościach gromadzą się sole mineralne i wapń, które biorą udział w tworzeniu krwi w szpiku kostnym. Ponieważ 99 proc. wapnia w naszym ciele zmagazynowane jest w kościach, w przypadku jego niedoboru czerpiemy go właśnie stamtąd. Ponadto stawy i mięśnie, czyli ruchome połączenia kości, tworzą razem system umożliwiający nam poruszanie się.

Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości, a z wiekiem ich liczba może się zmniejszyć, bowiem niektóre z nich się zrastają. Podstawowym materiałem budulcowym układu kostnego jest tkanka kostna i, w mniejszym stopniu, chrząstka. Warstwa zewnętrzna kości zbudowana jest z istoty zbitej zapewniającej sztywność i odporność na złamania, a w środku wypełnia je substancja o strukturze podobnej do gąbki. Szkielet dzieli się na szkielet osiowy, w którego skład wchodzą czaszka, kręgosłup, żebra i mostek, oraz szkielet obwodowy, czyli kończyny górne i dolne wraz z ich obręczami. Przyjrzyjmy się teraz poszczególnym częściom układu kostnego.

Czaszka

Czaszka pełni przede wszystkim funkcję ochronną dla mózgu i narządów zmysłu oraz początkowych odcinków układu oddechowego i pokarmowego. Cała czaszka jest zbudowana z 29 kości. Siedem z nich tworzy tzw. mózgoczaszkę, a pozostałe trzewioczaszkę. Pojemność jamy czaszki wynosi około 1500 cm³ u mężczyzn i około 1380 cm³ u kobiet. Mózgoczaszka składa się z płaskich kości w kształcie płytek, między którymi znajduje się śródkościec, czyli istota gąbczasta. Kości trzewioczaszki mają różny kształt. Tworzą obudowę oczodołów, jamy nosowej i jamy ustnej.

Kręgosłup

Kręgosłup to filar, na którym opiera się całe ciało człowieka. To on dźwiga nasz ciężar. Stanowi także zaczep dla wielu kości, amortyzuje wstrząsy oraz chroni rdzeń kręgowy i nerwy rdzeniowe. Składa się z 33 lub 34 kręgów. Na samej górze kręgosłupa mamy 7 kręgów szyjnych, umożliwiających nam poruszanie głową. To tyle samo kręgów, co u żyrafy! Poniżej leży 12 kręgów piersiowych, połączonych z żebrami, które chronią wiele istotnych organów i zapewniają nam swobodne oddychanie. Obliczono, że nasze żebra poruszają się pięć milionów razy w ciągu roku! Poniżej znajduje się 5 kręgów lędźwiowych. To je zazwyczaj obciążamy najbardziej, zarówno kiedy stoimy, jak i gdy siedzimy. Kolejnych 5 kręgów tworzy kość krzyżową, która wraz z miednicą osłania pęcherz i organy układu rozrodczego. Na samym dole 4–5 zrośniętych kręgów tworzy kość ogonową. Kiedy odciążamy kręgosłup, na przykład leżąc na plecach, krążki międzykręgowe nasiąkają niczym gąbka, a kiedy siedzimy lub stoimy, oddają płyn. Dlatego z rana jesteśmy o jakiś centymetr wyżsi niż wieczorem.

Kręgi

Każdy kręg zbudowany jest z trzonu, łuku i trzech wyrostków – dwóch poprzecznych i jednego kolczystego. Wyrostki poprzeczne sąsiadujących ze sobą kręgów tworzą stawy pokryte chrząstką. Są wypełnione płynem maziowym. Dzięki temu zginamy się i prostujemy oraz możemy skręcać i wyginać ciało. W kręgach znajduje się rdzeń kręgowy. Od rdzenia kanałami międzykręgowymi odchodzą korzenie nerwowe. Kręgi poprzedzielane są krążkami międzykręgowymi, czyli dyskami. To właśnie dyski utrzymują kręgi w odpowiednich odstępach, amortyzują wstrząsy, równomiernie rozkładają siłę nacisku na kręgosłup.

Kończyny górne

Na kończynę górną, która liczy w sumie 54 kości, składają się kość ramienna, promieniowa, łokciowa, kości nadgarstka, śródręcza, paliczki, obojczyk i łopatka. Dzięki stawom i mięśniom kończyn górnych jesteśmy w stanie wykonywać tak ważne życiowe czynności, jak chwytanie czy wszelkiego rodzaju prace manualne, jedzenie, mycie, pisanie. Stąd też każde uszkodzenie, każda kontuzja kończyny górnej lub dolnej nie pozostaje bez wpływu na jakość naszego życia.

Kończyny dolne

Kończyny dolne pozwalają nam przemieszczać się z miejsca w miejsce. Zbudowane są z kości miedniczej oraz kości udowej (najtwardszej i najcięższej ze wszystkich), dwóch kości podudzia i kości stopy (w sumie 23 w każdej stopie) oraz oczywiście mięśni i stawów. Cały ten skomplikowany układ lokomocyjny jest stale narażony na szereg różnych urazów i kontuzji. Wystarczy uświadomić sobie, że drobniutkie kości stóp muszą udźwignąć cały ciężar naszego ciała. A to zadanie wcale nie jest lekkie. Podobnie rzecz ma się ze stawem kolanowym, który jest najbardziej obciążonym stawem ludzkiego ciała i wykonuje najwięcej skomplikowanych ruchów – zgięć i skrętów. Mimo że powszechnie uważa się, iż kości są twardsze niż stal, kontuzje i urazy kończyn zdarzają się dość często.

Co nam grozi?

Ze względu na swoją specyfikę i funkcje, układ kostny może dość łatwo ulec awarii – od lekkich kontuzji po poważne uszkodzenia mechaniczne. Atakować go mogą również choroby ustrojowe, powodowane zaburzeniami genetycznymi lub immunologicznymi, takie jak choćby artretyzm czy reumatoidalne zapalenie stawów. Szczególnie dokuczliwe są właśnie dolegliwości stawów, w których z biegiem lat dochodzi do nadwerężenia i wytarcia wyścielającej je chrząstki.

Jak dbać o układ kostny?

Układ kostny w dużej mierze decyduje o naszym codziennym funkcjonowaniu. A wpływ nań ma bardzo wiele czynników – od łóżka po obuwie. Dlatego warto zawsze poświęcić nieco uwagi doborowi materaca, krzesła i fotela, zadbać o wygodne buty, starać się w każdej sytuacji zachować prawidłową postawę kręgosłupa, chronić nogi i ręce przed urazami. W przypadku zmęczenia lub na przykład stłuczeń czy opuchlizny, warto wesprzeć pracę kończyn, oklejając je taśmą kinezjologiczną, a w przypadku zwyrodnień – przyjmując odpowiednie suplementy diety, w tym takie, które modulują działanie układu immunologicznego lub zawierają kolagen służący odbudowie chrząstki w stawach. Warto również poświęcić codziennie trochę czasu na ruch, by rozciągnąć sobie nieco kręgosłup, bo, jak powiada przysłowie: „Gimnastykuj się codziennie, bo to zdrowo i przyjemnie”.

Jacek Godek