Testament

Testamenty zwykłe

Prawo polskie przewiduje dwa rodzaje testamentów – zwykłe i szczególne. Do tych pierwszych zaliczamy testamenty własnoręczne, notarialne i allograficzne.

• Testament własnoręczny musi być w całości napisany osobiście pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą przez spadkodawcę. Jeżeli testament zostanie sporządzony (choćby w części) na komputerze lub przez inną osobę, staje się nieważny. Ten sam skutek odnosi brak podpisu spadkodawcy. Natomiast brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje to wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Naszą ostatnią wolę najlepiej powierzyć osobie zaufanej, która przechowa dokument do naszej śmierci.
• Testament notarialny zostaje sporządzony przez notariusza w formie aktu notarialnego. W kancelarii możemy uzyskać kilka jego odpisów i dla pewności powierzyć je kilku osobom.
• Testament allograficzny polega na ustnym oświadczeniu naszej ostatniej woli wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków. Wobec dużej dostępności biur notarialnych w obecnych realiach jest raczej stosowany wyjątkowo.

Testamenty szczególne

Testamenty szczególne mogą być sporządzane jedynie w okolicznościach ściśle określonych w Kodeksie cywilnym. W praktyce największe znaczenie spośród nich ma testament ustny. Może on być sporządzony, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy (na przykład z powodu ciężkiego urazu po wypadku) albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione (na przykład jeśli spadkodawca jest chory, pisanie i czytanie sprawiają mu kłopot, a nie ma dostępu do notariusza). W takiej sytuacji spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków, którzy następnie muszą potwierdzić testament. Jeżeli stanie się to przed śmiercią spadkodawcy, wystarczy, że świadek lub inna osoba, najdalej w ciągu roku od ogłoszenia testamentu, spisze jego treść z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a następnie podpiszą je spadkodawca oraz wszyscy lub dwaj świadkowie. Jeśli treść testamentu nie zostanie spisana w omówiony sposób, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy stwierdzić przez zgodne zeznania świadków (trzech lub dwóch, jeżeli przesłuchanie trzeciego jest niemożliwe lub znacznie utrudnione) złożone przed sądem.

Testament szczególny traci moc po sześciu miesiącach od ustania okoliczności, które uzasadniały jego sporządzenie, na przykład choroby, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Do powyższego okresu nie wlicza się czasu, w ciągu którego spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia zwykłego testamentu.

Świadek testamentu

Zgodnie z prawem spadkowym, świadkiem testamentu nie może być osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych, niewidoma, głucha lub niema, niemogąca czytać i pisać, niewładająca językiem, w którym sporządzany jest testament, skazana prawomocnie przez sąd za fałszywe zeznania ani ktoś, dla kogo w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jak również jego małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nim w stosunku przysposobienia.

Naruszenie tego ostatniego zakazu powoduje nieważność jedynie tego zapisu, który przysparza korzyść jednej z wymienionych osób. Jeżeli jednak z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu o danej treści, nieważny jest cały dokument.

Dodatkowe warunki

Testament może zawierać zapis woli tylko jednego spadkodawcy, nie może zatem zostać sporządzony wspólnie, na przykład przez małżonków. Testament wspólny będzie nieważny. Każdy z małżonków powinien osobno spisać swoją ostatnią wolę. Testament można odwołać w każdej chwili w całości lub jedynie poszczególne jego postanowienia. Wystarczy sporządzić nowy testament, zniszczyć poprzedni lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność. Jeżeli w nowym testamencie nie zaznaczyliśmy, że odwołujemy poprzedni, to odwołaniu ulegają tylko te postanowienia wcześniejszego dokumentu, których nie można pogodzić z treścią nowego.

Zapis

W testamencie powołuje się do spadku wybraną osobę (osoby), która dziedziczy cały majątek spadkodawcy (kilka osób dziedziczy spadek w częściach ułamkowych). Jeżeli testator chce przekazać konkretny przedmiot danej osobie, może ustanowić w testamencie zapis na jej rzecz. Po śmierci spadkodawcy cały majątek trafia w ręce spadkobiercy, a zapisobierca ma do niego roszczenie o wydanie rzeczy, która została mu zapisana.

Wydziedziczenie

Pomimo przekazania majątku w testamencie innej osobie (osobom) niż spadkobiercy ustawowi, tym ostatnim należy się zachowek (o czym pisałem w ubiegłym miesiącu). W pewnych sytuacjach można w testamencie pozbawić najbliższych (zstępnych, małżonka i rodziców) tego uprawnienia, czyli wydziedziczyć ich. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy uprawniony wbrew woli spadkodawcy uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (jest alkoholikiem, zaniedbuje rodzinę, czy też jest przestępcą); dopuścił się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci (na przykład pobił spadkobiercę, groził mu, przetrzymywał go w zamknięciu) albo uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (na przykład nie płaci alimentów, zerwał kontakt, nie opiekuje się w chorobie przewlekłej).

Podstawa prawna:

Kodeks cywilny, ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami)