Szafran to najcenniejsza przyprawa. Wytwarza się ją ze znamion słupków szafranu uprawnego. Mówi się, że jest na wagę złota, ponieważ do zebrania kilograma tej przyprawy potrzeba nawet 150 tysięcy kwiatów.
Szafran uprawny (Crocus dativus) to wieloletnia roślina bulwiasta z rodziny kosaćcowatych. Wywodzi się najprawdopodobniej z Azji Mniejszej albo z południowo-wschodniej Europy. Jej cenne właściwości i szerokie zastosowanie (jako przyprawa, barwnik i lek) odkryto już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. W średniowieczu uprawiano go na południu Francji i Hiszpanii. Teraz głównym rejonem uprawy jest basen Morza Śródziemnego, szczególnie Grecja, Francja, Hiszpania, Turcja, Iran, Maroko i Kaszmir.
Szafran uprawny wydaje sporą (wielkości orzecha włoskiego) podziemną bulwę oraz lancetowate liście. Co ciekawe, zakwita nie wiosną, ale jesienią (w październiku). Jego fioletowe kwiaty są duże, lejkowate, mają trzy pręciki i słupek zakończony charakterystycznym trójdzielnym znamieniem w krwistym czerwonopomarańczowym kolorze. Właśnie te trzy cienkie nitki znamiona są zbierane ręcznie, wczesnym rankiem, gdy kwiat się otwiera. Następnie natychmiast się je suszy. W procesie tym tracą nawet do 80 proc. swojej wagi. Najwcześniej można ich używać jako przyprawy czy barwnika w miesiąc po wysuszeniu.
Szafran ma ostry, gorzkawy, lekko cierpki korzenny smak, dlatego dodaje się go do potraw w minimalnych ilościach. Doskonale pasuje do dań z ryżem, ryb, drobiu, owoców morza, sosów, zup, mięsa (zwłaszcza baraniny czy jagnięciny). Jest również używany do słodkich wypieków oraz nalewek i likierów. To jedyna przyprawa na świecie, która jednocześnie nadaje potrawie kolor, aromat i smak. Zaledwie kilka nitek dodanych do potraw zabarwia je na intensywnie żółty odcień. Ale szafran trzeba stosować z umiarem – zbyt duża jego ilość grozi zepsuciem potrawy, a nawet może być szkodliwa dla zdrowia.
W dawnej medycynie zalecało się stosowanie szafranu w chorobach układu pokarmowego. Poprawia on trawienie, wzmacnia żołądek, wątrobę i jelita, likwiduje kaszel i stany skurczowe u dzieci, działa przeciwbólowo, przeciwdrgawkowo, nasercowo i moczopędnie. Jest antyutleniaczem, neutralizuje więc działanie wolnych rodników.
Szafran jest także barwnikiem do tkanin, zwłaszcza w Indiach i Chinach. W zależności od tego, ile go użyto, materiał zyskuje kolor kremowy, żółty, pomarańczowy, a nawet czerwony. Jednak z powodu wysokich kosztów jest najczęściej zastępowany sztucznymi barwnikami.