Cholina jest to związek zasadowy odkryty w latach trzydziestych XX wieku. Dawniej zaliczano go do grupy witamin B. Cholina jest składnikiem wielu fosfolipidów, w tym lecytyny. Najnowsze badania wykazują, że może być konieczna dla właściwego rozwoju mózgu, działania wątroby i zapobiegania nowotworom u ludzi. Do najważniejszych właściwości choliny należą: zapobieganie kamicy pęcherzyka żółciowego, wzmacnianie wątroby, leczenie jej w stanach zapalnych i marskości. Cholina pomaga wątrobie usuwać szkodliwe substancje z organizmu chorego na nowotwór złośliwy podczas chemioterapii, leczy objawy niestrawności oraz poprawia pamięć i czynności mózgu.
Cholina jest niezbędna do prawidłowej transmisji impulsów nerwowych z mózgu przez centralny system nerwowy, pomaga w produkcji hormonów i zmniejsza nadmiar tłuszczów w wątrobie przez rozprowadzanie ich do innych narządów. Przypuszcza się, że cholina może obniżać poziom cholesterolu we krwi.
Niedobór. W badaniach przeprowadzonych na zwierzętach wykazano, iż niedobór choliny powodował stłuszczenie, marskość wątroby, wzrost poziomu cholesterolu, podwyższone ciśnienie krwi i uszkodzenie nerek. Niedobór choliny może mieć związek z występowaniem arteriosklerozy, a nawet choroby Alzheimera.
Zapotrzebowanie. Organizm człowieka potrzebuje około 500 mg choliny dziennie. Ta ilość jest zaspokajana najczęściej w sposób naturalny przez spożywanie warzyw, mleka lub lecytyny. Nie powinno się jednak uważać, że jest to dawka zalecana.
Źródła. Najlepszym źródłem choliny są: żółtka jaj, wątroba i inne podroby, chude mięso, drożdże, warzywa strączkowe – a zwłaszcza zielony groszek – mleko, soja i ziarna zbóż, a zwłaszcza kiełki pszenicy. Tabletki lecytyny zawierają około 35% choliny pod postacią fosfatydocholiny.
Zastosowanie. Farmakologicznych dawek choliny używano do leczenia choroby Huntingtona, późnej dyskinezy, zaburzeń układu nerwowego związanych z niskim poziomem acetylocholiny w mózgu, takich jak choroba Alzheimera, niezdolność do uczenia się i opóźnienie funkcji motorycznych.
Interakcje. Do powstania choliny w organizmie ludzkim potrzebna jest odpowiednia ilość witaminy B12, kwasu foliowego i aminokwasu metioniny. Z pomocą tych trzech substancji organizm potrafi sam produkować cholinę, jednakże nie zawsze pokrywa to zapotrzebowanie.
Lecytyna
Jest to substancja blisko spokrewniona z choliną. Lecytyna jest uważana za doskonałe źródło choliny, głównie w postaci zwanej fosfatydocholiną. W organizmie fosfatydocholina jest rozkładana na cholinę. Lecytyna z naturalnych źródeł (warzywa, owoce) zawiera zaledwie 10–20% fosfatydocholiny.
Lecytyna, podobnie jak i cholina, bierze udział w budowie błon komórkowych i wspomaga przenikanie przez nie tłuszczów i innych substancji. Chroni serce i zapewnia prawidłową czynność wątroby i woreczka żółciowego.
Lecytyna jest głównym składnikiem żółci, substancji wytwarzanej przez organizm, która rozkłada tłuszcze. Dlatego małe stężenie lecytyny w organizmie jest jedną z głównych przyczyn powstawania kamieni żółciowych. Tak więc preparaty z lecytyny działają profilaktycznie w leczeniu tej częstej dolegliwości. Chroni też nadużywających alkoholu przed zapaleniem wątroby, marskością i poważnymi uszkodzeniami wątroby.
Lecytyna i cholina jako związki budujące komórki nerwowe mogą wspomagać pamięć u osób cierpiących na chorobę Alzheimera, zapobiegać rozszczepowi kręgosłupa u płodu, zwiększać wytrzymałość u sportowców i likwidować tzw. tiki u osób przyjmujących leki psychotropowe. Lecytyna jest niekiedy wykorzystywana do obniżania poziomu cholesterolu, a nawet przypuszcza się, że może mieć korzystny wpływ w przypadkach chorób nowotworowych. Wymaga to jednak dalszych szczegółowych badań.
Niedobór. Przy braku lecytyny bardzo szybko dochodzi do zwiększenia stężenia enzymów wątrobowych, co jest objawem zaburzeń czynności wątroby.
Nadmiar. W bardzo dużych dawkach lecytyna może wywołać poty, nudności a nawet wymioty, wzdęcia i biegunkę. W wyjątkowych dawkach (10 g dziennie) może spowodować zaburzenie rytmu serca i rybi zapach potu.
Inozytol
Został wyizolowany po raz pierwszy w XIX wieku i nazwany cukrem alkoholowym. Biologicznie aktywną formą jest mezoinozytol, czyli forma powszechnie występująca w roślinach i zwierzętach. Bakterie obecne w organizmie człowieka też mogą produkować ten związek.
Inozytol jest wchłaniany w jelitach, skąd wędruje do mózgu, serca i innych narządów oraz do układów kostnego i rozrodczego. Bierze udział w przenoszeniu sygnałów nerwowych i reguluje działanie enzymów. Część inozytolu uczestniczy w metabolizmie glukozy. Działa podobnie jak cholina.
Jest bardzo ważny dla prawidłowego wzrostu włosów. Działa także uspokajająco, a obniżając poziom cholesterolu, zapobiega miażdżycy tętnic. Pełni bardzo ważną rolę w powstawaniu lecytyny oraz w metabolizmie tłuszczów i cholesterolu.
Niedobór. Może prowadzić do arteriosklerozy, zaparć, utraty włosów, wysokiego poziomu cholesterolu we krwi, nadpobudliwości, nagłych zmian nastroju i wysypki skórnej. Niedobór inozytolu w organizmie może być spowodowany spożywaniem dużych ilości kofeiny. Metabolizm inozytolu ulega zmianie przy niewydolności nerek i stwardnieniu rozsianym.
Źródła. Inozytol znajduje się w drożdżach piwnych, lecytynie, owocach, warzywach strączkowych, mięsie, mleku, nierafinowanej melasie, rodzynkach, warzywach i wszystkich ziarnach.
Prof. dr hab. Stanisław K. Wiąckowski