Stomia – czym jest i jak z nią żyć

Stomia, choć dla pacjenta na pewno jest kłopotliwa i powoduje niemały dyskomfort, pozwala osobom śmiertelnie zagrożonym chorobami jelit na normalne egzystowanie.

Wyprowadzenie dróg wydalniczych na zewnątrz wymusza stosowanie jednorazowych bardzo szczelnie przylepianych specjalnych woreczków na kał. Zdaniem zarówno osób tak zoperowanych, jak i lekarzy woreczki absolutnie nie przekreślają ani życia zawodowego, ani towarzyskiego. Dla pacjentów stanowią problem raczej natury psychologicznej.

Niekoniecznie na zawsze

Najczęściej stomia wyprowadzana jest tylko na określony czas, potrzebny do wyleczenia jelit. Jeśli zakończy się ono dobrym skutkiem, u znacznej części pacjentów można odtworzyć ciągłość przewodu pokarmowego i wyeliminować stomię. Nawet wtedy, gdy zachodzi konieczność wycięcia całego jelita grubego i odbytnicy. Warunkiem jest jednak pozostawienie mięśni zwieraczy odbytu. To bowiem umożliwia powrót do naturalnej drogi wypróżnień. Jeśli zachodzi konieczność usunięcia układu zwieraczy, stomia pozostaje niestety na stałe. Umieszcza się ją w dolnej części brzucha, przeważnie ma 2–5 cm średnicy i wystaje kilka milimetrów ponad powierzchnię skóry.

Jadłospis stomika

Doktor Mirosław Jarosz w książce „Poradnik żywieniowy dla osób ze stomią” pisze m.in.:

Sam fakt przebycia operacji i wyłonienia stomii nie stanowi wskazań do stosowania „specjalnej” diety lub bardzo ścisłych rygorów żywieniowych. Bardzo często, po upływie pewnego czasu, chory może sam ustalić, co dobrze toleruje, a co źle. Poprzez odpowiednie żywienie można wpłynąć na bardziej regularne wydzielanie treści kałowej (1–2 razy dziennie) i jej konsystencję. To daje lepsze samopoczucie. Przestrzeganie wskazówek dietetycznych może także zapobiegać wystąpieniu różnych dolegliwości (wzdęcia brzucha, nudności, przelewania, kruczenia, czasami ból brzucha oraz biegunka i zaparcie stolca).

Bardzo pomocne na każdym etapie rekonwalescencji po operacji może być prowadzenie notatek w zeszycie na temat tego, jaka była tolerancja poszczególnych produktów i potraw oraz ile było wypróżnień.

Należy szczególnie unikać:

•   alkoholu (może być spożywany w niewielkich ilościach), a zwłaszcza i bezwzględnie piwa
•   napojów gazowanych
•   nadmiernej ilości owoców i warzyw, zwłaszcza gazotwórczych (kapusta, cebula, groch, szparagi, fasola, bób)
•   produktów i posiłków bogatotłuszczowych, tzw. tłustego jedzenia
•   dużej ilości słodyczy (zwłaszcza czekolady, cukierków i ciastek w czekoladzie)
•   nadmiernej ilości jaj
•   ostrych przypraw (pożywienie powinno być raczej łagodne i zawierać małą ilość przypraw)
•   potraw pieczonych, smażonych oraz duszonych
•   potraw wzmagających perystaltykę jelit (pieczywo razowe, grube kasze, potrawy słone, miód i inne).

Jakie produkty są polecane?
Polecane są produkty, które zmniejszają ilość tworzących się w jelitach gazów i ich przykry zapach oraz korzystnie wpływają na formowanie się stolca. Należą do nich zwłaszcza:

•   jogurty naturalne
•   kefiry
•   maślanka
•   otręby pszenne.

To się może zdarzyć

W przypadku zaburzeń trawiennych wskazania dla stomika są takie same jak dla człowieka z zachowanymi anatomicznymi drogami wydalania. Przedłużające się dolegliwości powinny być skonsultowane z lekarzem.

W przypadku biegunki konieczne jest zwiększenie ilości wypijanych płynów w celu zrównoważenia ich utraty. Wykluczyć trzeba surowe owoce, warzywa i soki.

Pomarańcze, orzechy, szparagi i grzyby sprzyjają zaparciom. W takim przypadku zaleca się wyeliminować je z diety – podobnie jak produkty mleczne. Wskazane są natomiast świeże warzywa i owoce. Perystaltykę przewodu pokarmowego pobudza też aktywność fizyczna.

Bezwzględnej porady lekarskiej wymagają też możliwe powikłania:

• wciągnięcie stomii – wokół stomii tworzy się lejek
• wypadniecie stomii – nadmierne uwypuklenie
• przepuklina – obok stomii pojawia się wybrzuszenie.

Skóra wokół stomii

jest narażona na kontakt z treścią jelitową, dlatego też powinna być utrzymywana w nienagannej czystości. Przy zmianie worka należy umyć skórę wokół stomii wodą z dodatkiem mydła o pH zbliżonym do pH skóry. Można do tego celu użyć gąbki lub wacika. Nie wolno stosować spirytusu. Do oczyszczania skóry można także używać specjalnych kosmetyków stomijnych – są dostępne na przykład specjalne gaziki do zmywania skóry, które pozwalają skutecznie usunąć wszystkie zanieczyszczenia i pozostałości przylepca płytki.
Z lekkimi podrażnieniami skóry każdy może sobie poradzić sam, jeśli jednak – mimo typowych zabiegów pielęgnacyjnych – stan skóry się pogarsza, konieczna jest porada pielęgniarki stomijnej lub lekarza.

Sprzęt stomijny

Sprzęt stomijny jest w 100% refundowany na podstawie ważnego zlecenia na środki pomocnicze i karty zaopatrzenia pacjenta.

Zlecenie (receptę, wniosek) na sprzęt stomijny wystawia lekarz specjalista lub lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Na podstawie zlecenia potwierdzonego przez oddział Narodowego Funduszu Zdrowia chory może odebrać sprzęt stomijny w wybranych przez siebie specjalistycznych sklepach zaopatrzenia medycznego lub w punktach dystrybucji znajdujących się w szpitalach i poradniach stomijnych.

Razem łatwiej

Około dwadzieścia lat temu powstało Polskie Towarzystwo Opieki nad Chorymi ze Stomią POL-ILKO, organizacja zrzeszająca pacjentów, lekarzy, pielęgniarki, psychologów i inne osoby, którym leży na sercu dobro stomijnych pacjentów. W towarzystwie działa wielu wolontariuszy stomijnych. Osoby, które mają już stomię i nauczyły się z nią żyć, po odpowiednim przeszkoleniu służą pomocą przyszłym pacjentom ze stomią. Spotykają się z nimi przed operacją, w okresie okołooperacyjnym i po zabiegu.
W kraju istnieje około 50 poradni stomijnych i ok. 20 regionalnych ośrodków Pol-Ilko, wychodzi też biuletyn pt. „Błękitna Wstążka” – tam można znaleźć materiały poruszające problemy stomików, są też adresy poradni.
Nie bez znaczenia jest rola, jaką ma do spełnienia otoczenie osoby z wyłonioną stomią, zwłaszcza w sytuacji, gdy założona jest ze wskazań paliatywnych, i możliwa jest sytuacja, gdy pacjent nie będzie miał sam siły czy możliwości zmiany worków kałowych, czyszczenia rurki tracheostomijnej albo podawania substancji odżywczych w przypadku gastro- lub jejunostomii.

To nie jest problem marginalny

Zabiegi wyłaniania stomii wykonuje się już od ponad 200 lat. Jeszcze długo nie przejdą do historii medycyny, ponieważ zapadalność na raka odbytnicy zwiększa się. Rak odbytnicy jest zlokalizowany coraz niżej, w związku z czym około 20–30% pacjentów z tym schorzeniem musi mieć wykonaną kolostomię. Zwiększa się również liczba osób chorych na nieswoiste zapalenia jelit, jak wrzodziejące zapalenie jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna. To „kandydaci” do ileostomii.

W Stanach Zjednoczonych około 1 mln osób ma wyłonioną stomię i przewiduje się, że każdego roku około 60 000 Amerykanów przejdzie taką operację. Prognozy dotyczące Polski też nie są optymistyczne.

Aleksandra Orłowska

* * *

Inne rodzaje stomii:

• urostomia zastępuje normalną drogę wydalania moczu. Cystostomia zakładana jest w przypadku niedrożności dolnych dróg moczowych, a ureterostomia najczęściej w przypadku operacyjnego leczenia raka pęcherza – po całkowitym usunięciu pęcherza.
• Poziomów urostomii jest kilka, bo mocz może być odprowadzony z nerki (nefrostomia), z pęcherza (cystostomia) oraz moczowodów
• tracheostomia to wyprowadzenie tchawicy poniżej krtani. Zakładana jest czasowo z powodu nowotworów gardła i krtani. W przypadku radykalnego wycięcia krtani tracheostomia jest zakładana na stałe
• ezofagostomia – wskazaniem do jej stosowania są najczęściej nowotwory gardła i jamy ustnej, zwłaszcza w okresie leczenia. Polega na wyprowadzeniu zgłębnika przez małe nacięcie w okolicy bocznej szyi
• gastrostomia wykonywana jest jako zabieg umożliwiający odżywianie w przypadkach nieoperacyjnych nowotworów przełyku lub po jego oparzeniach
• duodenostomia i jejunostomia są wykonywane po rozległych operacjach w obrębie jamy brzusznej jako zabiegi odbarczające i umożliwiające prowadzenie odżywiania dojelitowego.