Dzięki możliwości odczuwania bólu człowiek jest w stanie reagować na niepokojące zmiany zachodzące w organizmie. Jednak ból jest odczuciem subiektywnym i często trudno sprecyzować jego skalę. Tym bardziej że każdy ma inny próg bólu oraz inny stopień wytrzymałości na ból. Jak więc wyrazić coś, co niełatwo opisać słowami? Jak lekarze oceniają nasze doznania bólowe?
Ból (łac. dolor) według Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu to negatywne, subiektywne odczucia zmysłowe i emocjonalne, które tworzą się poprzez bodźce uszkadzające tkankę lub zagrażające ich powstawaniu. Receptory, które reagują na te bodźce, nazywamy nocyceptorami, czyli receptorami bólowymi.
Skale oceny bólu
W medycynie stosuje się kilka skal ocen bólu. Najistotniejszym elementem służącym jego sprecyzowaniu jest dokładny wywiad z pacjentem.
Skala werbalna (VRS – Verbal Rating Scale)
Jest to najprostsza i zarazem najbardziej wadliwa skala oceny bólu – głównie dlatego, że choremu dość trudno opisać słowami swoje odczucia bólowe. Do oceny stosuje się najczęściej pięciostopniową skalę psychometryczną Likerta, w której liczby odpowiadają stopniowi nasilenia bólu, gdzie 0 to brak bólu, 1 jest bólem łagodnym, 2 jest bólem znośnym, 3 to ból dotkliwy, 4 to ból nieznośny, a 5 to ból nie do wytrzymania.
Skala numeryczna (NRS – Numerical Rating Scale)
Skala ta ma zakres liczbowy od 0 do 10, gdzie 0 oznacza zupełny brak bólu, a 10 jest bólem trudnym do wyobrażenia. Skala numeryczna najbardziej nadaje się do statystycznych porównań. Cechuje ją powtarzalność wyników. Nie jest zalecana do pomiaru skali bólu u dzieci poniżej 9. roku życia.
Skala wzrokowo-analogowa (VAS – Visual Analogue Scale)
Skala ta jest zbliżona do skali numerycznej, ale ma odzwierciedlenie graficzne. Na odcinku o długości 10 centymetrów chory zaznacza stopień odczuwanego przez siebie bólu, gdzie 0 to brak bólu, a 10 to ból nie do zniesienia. Często zdarza się, iż przedstawiona skala graficzna jest wzbogacona o dodatkowe opisy słowne – nazywamy ją wtedy skalą opisową.
Lekarze równie często stosują podobną skalę do oceny wyników leczenia, przyjmując, że 0 to brak ulgi bólowej, a 10 to ulga całkowita.
Dziennik aktywności
Jeżeli ból jest długotrwały i zmienny w zależności od pory dnia i wysiłku fizycznego, lekarz może zalecić pacjentowi sporządzenie dzienniczka aktywności. Mogą się w nim znajdować takie dane, jak:
- artykulacja dźwięków (wzdychanie lub jęki podczas nasilenia bólu)
- aktywność ruchowa (problemy z poruszaniem się, częsty odpoczynek)
- usposobienie (rozdrażnienie, nerwowość)
- relacje słowne (prośby o pomoc, częste opisywanie bliskim towarzyszącego bólu)
- postawa ciała (nagminne zmiany pozycji podczas spoczynku, odruch dotykania bolącego miejsca)
- czynności powodujące uśmierzenie bólu (zażywanie leków, dodatkowe wizyty lekarskie, zmniejszenie aktywności ruchowej wywołane bólem, używanie dodatkowych opatrunków lub zabezpieczeń powodujących uśmierzenie bólu)