Poddanie się leczeniu odwykowemu jest z zasady dobrowolne. W sytuacji jednak, gdy osoba nadużywająca alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizuje małoletnich, uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny, można ją poddać leczeniu przymusowemu. Taką decyzję wydaje jedynie sąd.
Gminna komisja
Na początku osoba nadużywająca alkoholu musi zostać zbadana przez dwóch biegłych, psychiatrę i psychologa, którzy wydają opinię, czy jest ona uzależniona od alkoholu i wskazują rodzaj leczenia.
Na badanie takie kieruje gminna (miejska) komisja rozwiązywania problemów alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Z wnioskiem do komisji może wystąpić zarówno osoba fizyczna (np. rodzina, sąsiedzi, znajomi), jak i instytucja (np. policja, pomoc społeczna, zakład pracy). We wniosku należy wskazać przynajmniej jedną z przesłanek zastosowania leczenia przymusowego, czyli spowodowanie rozkładu życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylanie się od pracy albo systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego. Aby udowodnić przed komisją naganne zachowanie alkoholika, możemy się powołać na przeprowadzone interwencje policji, informacje od naszego dzielnicowego, pobyty w izbie wytrzeźwień, zeznania świadków, a więc rodziny i sąsiadów, posiadaną dokumentację lekarską i inną, np. od pedagoga szkolnego dzieci z rodziny alkoholika. Jeśli wobec osoby nadużywającej alkoholu toczyło się lub toczy postępowanie karne z powodu przemocy w rodzinie, to także można przywołać je jako dowód. Jeśli komisja uzna, że są wystarczające przesłanki do badania, wyda skierowanie do biegłego.
Przed sądem
Jeżeli biegli potwierdzą uzależnienie badanej osoby od alkoholu, można ją zobowiązać do poddania się leczeniu. O przymusowym leczeniu orzeka jedynie sąd, a z wnioskiem o takie leczenie mają prawo wystąpić tylko dwa podmioty: gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokurator. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłych. Rodzina osoby uzależnionej nie może samodzielnie skierować wniosku do sądu, może jednak wystąpić o to do gminnej komisji lub prokuratora. Sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd rejonowy, według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby uzależnionej. Sąd decyduje o obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu po przeprowadzeniu rozprawy, która powinna odbyć się w terminie jednego miesiąca od dnia wpływu wniosku.
W wypadku, gdy w stosunku do osoby, której postępowanie dotyczy, nie uzyskano wcześniej opinii biegłego odnośnie uzależnienia od alkoholu (bo np. nie stawiła się do biegłych na badanie), sąd zarządza poddanie tej osoby odpowiednim badaniom. Może też, na wniosek biegłego, zarządzić umieszczenie osoby badanej na obserwację w zakładzie leczniczym. Taka obserwacja nie może trwać dłużej niż 2 tygodnie. Jedynie w wyjątkowych wypadkach sąd może ją przedłużyć do 6 tygodni. Osoba uzależniona ma obowiązek poddać się zarządzonym przez sąd badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz zabiegom niezbędnym do wykonania podstawowych badań laboratoryjnych. Często jednak alkoholik nie chce współpracować z sądem – nie stawia się bez usprawiedliwienia na rozprawę, uchyla się od badania zarządzonego przez biegłego albo też od obserwacji w zakładzie leczniczym. W takiej sytuacji sąd może zarządzić jego przymusowe doprowadzenie przez policję nie tylko do sądu, ale też do biegłego lub placówki zdrowia.
Leczenie odwykowe
Przymusowe leczenie odwykowe może się odbywać w formie ambulatoryjnej lub w zakładzie zamkniętym. W pierwszym przypadku pacjent otrzymuje leki i zgłasza się do kontroli lekarskiej w wyznaczonym czasie, w drugim – pacjent przebywa na stałe w placówce odwykowej, której nie może opuszczać bez zezwolenia lekarza. Sąd może zmienić rodzaj leczenia na inny w trakcie jego trwania. Osoba uzależniona dostaje wezwanie na leczenie w wyznaczonym zakładzie. Jeżeli nie stawi się sama we wskazanym terminie, sąd zarządzi jej przymusowe doprowadzenie przez policję. Podobnie jeśli w czasie leczenia zamkniętego pacjent opuści bez zezwolenia zakład, zostanie do niego doprowadzony przez funkcjonariuszy policji. Na czas trwania leczenia przymusowego sąd może ustanowić nadzór kuratora nad osobą uzależnioną. Wówczas osoba ta ma obowiązek stawiania się na wezwanie sądu lub kuratora i wykonywania ich poleceń, dotyczących takiego postępowania w okresie nadzoru, które może się przyczynić do skrócenia przymusowego leczenia odwykowego.
Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. Leczenie może zostać skrócone przez sąd, na wniosek osoby uzależnionej, placówki odwykowej, kuratora, prokuratora lub z urzędu po zasięgnięciu opinii zakładu leczniczego. Dotyczy to np. sytuacji, gdy cel terapii został osiągnięty przed planowanym terminem jej zakończenia. Po zakończeniu dwuletniego (lub krótszego na mocy decyzji sądu) cyklu leczenia ponowne wszczęcie postępowania o przymusowe leczenie tej samej osoby nie może nastąpić przed upływem 3 miesięcy od ustania obowiązku leczenia.
Ubezwłasnowolnienie
Jeżeli sąd, który orzekł wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, uzna, że na skutek uzależnienia zachodzi potrzeba całkowitego ubezwłasnowolnienia tej osoby – zawiadamia o tym właściwego prokuratora. Wówczas prokurator może wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. Z takim wnioskiem może też wystąpić najbliższa rodzina.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, tekst jednolity z dnia 28.03.200 r. (Dz.U. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.).