Przeszczepianie narządów

Brak sprzeciwu dawcy

Niektóre tkanki i narządy można pobrać od osób żywych, w praktyce jednak najczęściej dawcami są osoby zmarłe. Zgodnie z prawem pobrania komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać tylko wówczas, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, np. ubezwłasnowolnionej, sprzeciw może wyrazić przedstawiciel ustawowy tej osoby. Wobec dzieci będą to zazwyczaj rodzice. Sprzeciw może złożyć także samo dziecko, jeżeli skończyło 16 lat. Ważne jest, że sprzeciw trzeba złożyć za życia dziecka lub podopiecznego. Sprzeciw rodziny złożony po zgonie, czy to osoby dorosłej, czy dziecka, nie ma żadnego znaczenia prawnego. Co prawda w praktyce lekarze po śmierci pacjenta zazwyczaj informują rodzinę o zamiarze pobrania organów do przeszczepu i proszą o wyrażenie zgody, nie muszą jednak takiej zgody uzyskać. W przypadku, gdy jest kilku przedstawicieli ustawowych (np. dwoje rodziców), sprzeciw jednego jest skuteczny w stosunku do pozostałych. Podobnie, gdy sprzeciw złoży 16-letnie dziecko, rodzice nie mogą zmienić jego stanowiska.

Tkanki i organy mogą być pobierane ze zwłok ludzkich nie tylko w celu transplantacji, ale też w celach diagnostycznych, naukowych i dydaktycznych. W tym przypadku prawo nie przewiduje możliwości złożenia sprzeciwu.

Trzy formy sprzeciwu

Sprzeciw możemy wyrazić na trzy sposoby. Najpewniejszym z nich jest złożenie sprzeciwu w centralnym rejestrze sprzeciwów. Taki rejestr jest prowadzony w Centrum „Poltransplant” w Warszawie. Aby zgłosić sprzeciw (albo go wycofać) wystarczy wypełnić formularz sprzeciwu, który znajdziemy w zakładach opieki zdrowotnej lub na stronie internetowej Centrum i wysłać go pocztą. Następnie zostaniemy powiadomieni listem poleconym o dokonaniu wpisu lub o ewentualnych brakach naszego wniosku i konieczności jego uzupełnienia. Jeżeli sprzeciw dotyczy osoby małoletniej, po osiągnięciu pełnoletniości jest ona zawiadamiana przez Rejestr o istnieniu sprzeciwu i o możliwości jego cofnięcia. Jeżeli osoba ta nie odpowie na zawiadomienie w terminie 30 dni, to sprzeciw pozostaje aktualny.

Taką samą moc prawną jak wpis w Rejestrze mają: własnoręcznie podpisane pisemne oświadczenie, iż nie zgadzamy się na pobranie od nas (lub naszych podopiecznych) narządów po śmierci oraz oświadczenie ustne złożone wobec co najmniej dwóch świadków, którzy następnie potwierdzą to oświadczenie na piśmie. Pisemny sprzeciw najlepiej nosić przy sobie i poinformować o nim rodzinę. Jeżeli zmieniliśmy zdanie, w każdym czasie możemy cofnąć wcześniej wyrażony sprzeciw w jeden ze wskazanych wyżej sposobów. Ustalenie, czy zmarły wyraził sprzeciw, należy do obowiązków lekarza, który ma pobrać narządy ze zwłok. Jeżeli zachodzi podejrzenie, iż zgon nastąpił wskutek przestępstwa, lekarz musi ponadto uzyskać zgodę właściwego prokuratora na pobranie organów.

Śmierć mózgu

Pobranie organów do przeszczepu jest dopuszczalne po stwierdzeniu śmierci mózgu, czyli trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózg. Kryteria i sposób stwierdzenia śmierci mózgu są ustalane przez zespół specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu aktualnej wiedzy medycznej, a ogłaszane są w specjalnym rozporządzeniu. Aktualnie obowiązujące kryteria i procedura pochodzą z 2007 r. Śmierć mózgu stwierdza komisja lekarska złożona z trzech lekarzy, w tym co najmniej jednego specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii. Komisja ta przeprowadza szereg badań zgodnie z wyznaczoną procedurą i kryteriami i dopiero na tej podstawie stwierdza trwałe ustanie czynności mózgu. Co ważne, lekarze wchodzący w skład komisji, nie mogą brać udziału w dalszych czynnościach związanych z pobraniem i przeszczepianiem narządów od osoby, u której stwierdzili zgon. Od września br. jest również możliwe pobranie tkanek i organów do przeszczepienia od osoby, u której stwierdzono zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia. W tym przypadku lekarz stwierdzający zgon również jest wyłączony od dalszej procedury transplantacyjnej. Do chwili obecnej nie ustalono kryteriów i sposobu stwierdzenia śmierci w ten sposób.

Bez zysku

Z uwagi na ryzyko handlu narządami wprowadzono całkowity zakaz żądania i przyjmowania zapłaty lub innej korzyści majątkowej (za wyjątkiem rzeczywiście poniesionych kosztów) za pobrane komórki, tkanki lub narządy, zarówno od dawcy żywego, jak i ze zwłok. Przepisy przewidują karę pozbawienia wolności zarówno za obrót (sprzedaż, kupno) cudzymi komórkami, tkankami i narządami, pośrednictwo w tym obrocie lub udział w przeszczepianiu lub udostępnianiu pozyskanych wbrew przepisom organów, jeżeli ma to na celu uzyskanie korzyści majątkowej lub osobistej. Karalne jest również rozpowszechnianie ogłoszeń o odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub nabyciu tkanek lub narządów w celu ich przeszczepienia.

***

Oświadczenie woli

Jeżeli jesteśmy zdrowi i chcemy po naszej śmierci oddać swoje tkanki i narządy do przeszczepienia, aby ratować życie i przywracać zdrowie innym pacjentom, możemy nosić przy sobie pisemne oświadczenie zgody na transplantację.

Centralny Rejestr Sprzeciwów, Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji Poltransplant, al. Jerozolimskie 87, 02-001 Warszawa