Przebarwienia skóry na pewno nie zdobią, a w wielu przypadkach są zmianami stanowiącymi problem nie tylko estetyczny, lecz także zdrowotny. Do najpopularniejszych bez wątpienia należą piegi – dla jednych wdzięczny szczegół urody, dla innych utrapienie i przyczyna kompleksów.
Ale piegi to tylko jeden z przykładów przebarwień i to takich, które z medycznego punktu widzenia nie muszą niepokoić. Wiadomo, że osoby rude, o jasnej karnacji mają je w dużej obfitości na twarzy, a czasem na ramionach i dekolcie. Pod wpływem promieni słonecznych piegi stają się bardziej widoczne. Promieniowanie UV jest rzeczywiście tym czynnikiem, który w większości przypadków sprzyja powstawaniu zmian barwnikowych, wyzwalając w skórze odpowiednie reakcje. Ale zmiany (zaburzenia) barwnikowe mogą być również objawem groźnych schorzeń.
Co to jest melanina
Przebarwienia to skutek nadmiaru melaniny, barwnika, który decyduje o kolorze skóry. Jest on rozproszony w wypustkach melanocytów. Barwa skóry zależy głównie od aktywności melanocytów. Ich liczba w poszczególnych okolicach ciała nie jest taka sama. Najwięcej melanocytów występuje w okolicy narządów płciowych (ponad 2000 na cm2 skóry) i w skórze policzków (około 1200–1300 na cm2).
Melanina zawiera dwa barwniki: eumelaninę (brązowo-czarny barwnik) i feomelaninę (czerwono-żółty barwnik). Eumelanina zmniejsza penetrację promieniowania słonecznego przez naskórek i działa fotoprotekcyjne. Feomelanina jest fotolabilna, potencjalnie fitotoksyczna.
Przebarwienia skóry to złogi melaniny, występujące wyłącznie w naskórku lub w naskórku i skórze właściwej.
PODZIAŁ PRZEBARWIEŃ NASKÓRKOWYCH
Przebarwienia naskórkowe dzielą się na:
- Przebarwienia pochodzenia melanocytowego, to znaczy związane z nadmierną liczbą melanocytów w naskórku.
- Przebarwienia związane z nadprodukcją melaniny przez prawidłową liczbę melanocytów (piegi, plamy soczewicowate, ostuda, przebarwienia pozapalne).
Piegi to kilkunastomilimetrowe jasnobrunatne lub ciemnobrunatne drobne plamy zlokalizowane na skórze osłoniętej – głównie na twarzy, ale także na grzbietach rąk i na przedramionach. Powstają pod wpływem przyspieszonego procesu melanogenezy. Występują przede wszystkim u osób z pierwszym typem skóry, czyli z bardzo jasną karnacją. Zabarwienie piegów nasila się pod wpływem promieniowania słonecznego. W leczeniu piegów stosowane są preparaty odbarwiające i złuszczające.
Plamy soczewicowate – nieregularnego kształtu, o zabarwieniu jasno- lub ciemnobrązowym. W ich obrębie występuje zwiększona liczba melanocytów i zwiększona synteza melaniny. Przyczyną tych zmian mogą być ostre oparzenia słoneczne skóry. Plamy soczewicowate na skórze twarzy i grzbietów rąk u osób starszych mają związek z wielokrotną ekspozycją na działanie słońca.
Ostuda to nabyte zaburzenie barwnikowe, które występuje głównie u kobiet. Jest to plama nieregularnego kształtu, o barwie od jasno- do ciemnobrązowej. Występuje na czole, skroniach, policzkach, nad górną wargą. Uważa się, że wpływ na jej rozwój ma promieniowanie słoneczne oraz wiele innych czynników, między innymi genetycznych i hormonalnych, dysfunkcje tarczycy, używanie pewnych kosmetyków oraz niektórych leków.
Zmiany związane z uprzednio toczącym się procesem zapalnym – ostrym lub przewlekłym – są następstwem między innymi zapalnych wykwitów trądzikowych.
- Przebarwienia polekowe stanowią około 10–20 proc. wszystkich przypadków nabytych przebarwień skóry. Pacjenci często stosują kilka leków równocześnie i wówczas ustalenie przyczyny zmiany zabarwienia skóry nie jest łatwe.
- Przebarwienia powstające pod wpływem interakcji kilku czynników – jednym jest promieniowanie słoneczne.
Niebezpieczne i groźne
Niebezpieczne są głównie znamiona dysplatyczne (zespół znamion dysplastycznych) i czerniak złośliwy. W przeciwieństwie do znamion zwykłych, znamiona dysplastyczne są liczne i większe (5–15 mm), mają nieregularne obrysy i niejednolite zabarwienie, mogą być płaskie lub nierównomiernie wyniosłe. Są zlokalizowane głównie na skórze owłosionej głowy. Ze znamienia dysplastycznego może się rozwinąć czerniak złośliwy.
W rozwoju nowotworu, jakim jest czerniak, bardzo ważny udział ma promieniowanie słoneczne, a także promienie UV emitowane przez sztuczne źródła światła. Czerniak może się wywodzić z plamy soczewicowatej złośliwej (tj. o nieregularnym kształcie i nierównomiernym rozmieszczeniu barwnika). Objawem zezłośliwienia są wyczuwalne guzki w obrębie plamy. Ten typ czerniaka częściej występuje u osób w starszym wieku i lokalizuje się głównie w obrębie skóry odsłoniętej. Z plam soczewicowatych wywodzi się również czerniak umiejscowiony na kończynach dolnych. Inne typy czerniaka – czerniak szerzący się powierzchownie i czerniak guzkowy – rozwijają się zazwyczaj ze znamion barwnikowych.
Przyczyny powstawania przebarwień:
- hormonalne – zmiany pojawiają się samoistnie pod wpływem promieniowania słonecznego (sprzyja im ciąża, doustna antykoncepcja, hormonalna terapia zastępcza, menopauza i inne kuracje hormonalne)
- choroby wątroby
- zaburzenia miesiączkowania
- zapalenia przydatków
- niedoczynność nadnerczy
- nadczynność tarczycy
- stosowanie niektórych leków
- działanie substancji fitotoksycznych lub fotoalergizujących, znajdujących się w lekach, kosmetykach, mydłach
Zwalczanie przebarwień
Czerniak i znamiona dysplastyczne – to sprawa poważna, dla lekarza. W walce z innymi zmianami barwnikowymi stosuje się kuracje dermatologiczne przeprowadzane pod kontrolą lekarską. Jest także szereg kosmetyków, które pomagają w usuwaniu przebarwień dzięki zawartości substancji wpływających na melanogenezę, a konkretnie – hamujących proces powstawania przebarwień. Powinny być to preparaty przebadane dermatologiczne i sprawdzone pod kątem bezpieczeństwa stosowania. Najważniejszym jednak czynnikiem zapobiegającym przebarwieniom i pozwalającym na efektywną ich kurację jest ochrona przed promieniowaniem UV.