Prywatne sprawy w godzinach pracy

Co do zasady szef nie ma obowiązku zwolnić pracownika na jego prośbę w celu załatwienia prywatnych spraw w czasie pracy. I nie ma tu znaczenia, czy chodzi o zawiezienie teściowej do lekarza, pękniętą rurę w mieszkaniu, czy załatwienie ważnych spraw urzędowych. Do niedawna każde takie zwolnienie wiązało się albo z pomniejszeniem wynagrodzenia o kwotę odpowiadającą nieprzepracowanym godzinom, albo z koniecznością odpracowania czasu zwolnienia. Rozwiązanie pierwsze nie zadowalało pracownika, który tracił finansowo. Rozwiązanie drugie nie zadowalało pracodawcy, bowiem dodatkowo przepracowane w innym dniu godziny zgodnie z przepisami traktowane były jako nadliczbowe, a więc płatne ekstra.

Trzeba odpracować

Od sierpnia 2013 r. można odpracować w innym dniu czas prywatnego wyjścia z pracy, nie wypracowując godzin nadliczbowych. Zgodnie bowiem z nowelizacją kodeksu pracy, czas odpracowania zwolnienia od pracy udzielonego pracownikowi w celu załatwienia spraw osobistych nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Godziny odpracowane nie mogą jednak naruszać prawa pracownika do odpoczynku. Co do zasady, każdemu pracownikowi przysługuje codziennie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, a w każdym tygodniu – do co najmniej 35 godzin takiego odpoczynku, obejmującego minimum 11 godzin odpoczynku dobowego. Jeżeli zatem pracujemy od poniedziałku do piątku w systemie 8-godzinnym – w godzinach od 9.00 do 17.00 – i we wtorek wyszliśmy z pracy o 13.00 (pracowaliśmy jedynie 4 godziny), to zostając w czwartek do 21.00, nie pracujemy w nadgodzinach. Nadto nie naruszamy normy dobowej odpoczynku, bo nadal pozostanie nam 12 godzin wolnego – do godz. 9.00 następnego dnia. W przypadku pracowników zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy dużo trudniej jest odpracować czas wolny. Na przykład ktoś pracujący w systemie 12-godzinnym może odpracować tylko 1 godzinę na dobę, inaczej zostanie mu zbyt krótki czas odpoczynku. Przepisy nie określają żadnych zasad korzystania ze zwolnienia, ale konieczny jest pisemny wniosek pracownika o takie zwolnienie. Musimy też ustalić z pracodawcą, kiedy odpracujemy wolne godziny.

Na badania i turnus rehabilitacyjny

W pewnych sytuacjach udzielenie wolnego, od kilku godzin nawet do kilku dni, nie zależy od dobrej woli szefa, a jest nam gwarantowane przepisami prawa pracy. I tak pracodawca nie może odmówić wolnego pracownicy ciężarnej na badanie lekarskie związane z ciążą zlecone przez lekarza, ale pod warunkiem że badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Podobnie nie może odmówić dwóch dni w roku (tzw. opieki) pracownikowi wychowującemu dziecko w wieku do 14 lat. Jeżeli oboje rodzice pracują, z tego uprawnienia może skorzystać tylko jedno z nich. W przypadku konieczności przeprowadzenia pracowniczych okresowych i kontrolnych badań lekarskich szef musi nam umożliwić przeprowadzenie ich w godzinach pracy. Musi również zwolnić osobę o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności na czas wykonania badań, zabiegów leczniczych i usprawniających oraz uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Osoby niepełnosprawne mają też prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze 21 dni roboczych w ciągu roku w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym. Z kolei w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę mamy prawo do wolnego na poszukiwanie pracy. Są to 2 dni robocze w okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia oraz 3 dni robocze przy wypowiedzeniu 3-miesięcznym. Co ważne, za wszystkie wymienione okresy zwolnienia od pracy przysługuje nam wynagrodzenie obliczone jak za czas urlopu wypoczynkowego.

Wezwania urzędowe, uroczystości rodzinne

Szef nie może nam również odmówić wyjścia z pracy, gdy otrzymaliśmy urzędowe wezwanie do organów wojskowych, administracji, sądu, prokuratury i policji, ale tylko na czas wykonania czynności, np. przesłuchania. Dotyczy to również sytuacji, gdy pełnimy funkcję biegłego w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, ale tylko do 6 dni w danym roku. Pracownikom działającym w ochotniczej straży pożarnej i Górskim Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym należy się wolne na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i wypoczynek po jej zakończeniu, a honorowym dawcom krwi – dzień wolego w dniu oddania krwi oraz wolne na niezbędne badania.

Przepisy regulują także postępowanie w przypadku zaistnienia okoliczności ścisłe osobistych. I tak, otrzymamy 2 dni wolnego w razie naszego ślubu lub narodzin dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka, dziecka, rodziców, ojczyma lub macochy. Jeden dzień wolnego należy się nam w razie ślubu naszego dziecka albo pogrzebu naszego rodzeństwa, teściów, dziadków, a także innej osoby pozostającej na naszym utrzymaniu lub pod bezpośrednią opieką.

Za czas zwolnienia z powodu okoliczności osobistych, oddania krwi i akcji GOPR zachowujemy prawo do wynagrodzenia, a w pozostałych sytuacjach należy nam się rekompensata pieniężna od odpowiedniego organu za utracony zarobek.

Urlop szkoleniowy, święta kościelne

Niejednokrotnie, już pracując, uzupełniamy wykształcenie. Jeżeli podejmujemy naukę w szkole na podstawie skierowania pracodawcy, przysługuje nam urlop szkoleniowy i zwolnienie z części dnia pracy płatne jak za urlop wypoczynkowy. Jeżeli nie mamy skierowania, szef może nam udzielić urlopu bezpłatnego albo zwolnienia z części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia.

Przepisy regulują również kwestię zwolnienia pracownika w celu uczestniczenia w niekatolickich uroczystościach religijnych, odbywających się w dniach niebędących ustawowo wolnymi od pracy. Zgodnie z nimi, pracownik musi odpracować nieobecność z powodu święta, a wniosek o udzielenie wolnego powinien złożyć najdalej 7 dni przed uroczystością.

Mecenas Stefan Niedźwiedź

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy z dnia 15 maja 1996 r., tekst jednolity z dnia 16 września 2014 r. (Dz.U. 2014 poz. 1632)

Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r., tekst jednolity z dnia 17 września 2014 r. (Dz.U. 2014 poz. 1502)