Po wielu latach doczekaliśmy się wreszcie jednego aktu prawnego regulującego status pacjenta – Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Są w nim zebrane i usystematyzowane przepisy dotąd porozrzucane po wielu ustawach, co ułatwia ich poznanie i egzekwowanie przez pacjenta. Do czego zatem mamy prawo?
Przede wszystkim do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, w tym do natychmiastowej pomocy w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia albo w razie porodu. W sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń zdrowotnych (tzw. kolejki) mamy prawo do przejrzystej, obiektywnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń.
Możemy też żądać, aby lekarz udzielający świadczeń zdrowotnych zasięgnął opinii innego lekarza lub zwołał konsylium lekarskie, a pielęgniarka (położna) zasięgnęła opinii innej pielęgniarki (położnej).
Prawo do informacji
Pacjent, także małoletni, który ukończył 16 lat (lub przedstawiciel ustawowy pacjenta) ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Oznacza to, że lekarz ma obowiązek udzielić przystępnej informacji choremu o rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Pacjent może również upoważnić lekarza do udzielenia tych informacji innym osobom. Jeżeli nie chcemy znać diagnozy, lekarz musi uszanować naszą decyzję.
W sytuacjach wyjątkowych, gdy rokowanie jest niepomyślne, lekarz może ograniczyć informację dla chorego, jeżeli według jego oceny przemawia za tym jego dobro. Wówczas udziela informacji jedynie przedstawicielowi ustawowemu pacjenta lub osobie przez niego upoważnionej. Na żądanie pacjenta lekarz musi mu jednak przekazać pełną diagnozę.
Tajemnica lekarska
Zarówno lekarz, jak i personel placówki zdrowia muszą zachować w tajemnicy informacje uzyskane o pacjencie w związku z leczeniem, także po jego śmierci. Mogą je ujawnić innym osobom tylko wtedy, gdy wyraźnie wynika to z innych przepisów lub pacjent (przedstawiciel ustawowy) wyrazi na to zgodę albo gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta albo innych osób oraz gdy jest to konieczne do dalszego leczenia.
Zgoda na leczenie
Każdy ma prawo decydować o tym, jak i czy chce być leczony. Dlatego wszelkie świadczenia zdrowotne, a zwłaszcza zabiegi operacyjne są udzielane dopiero po uzyskaniu na nie naszej zgody. Przed operacją oraz przed zastosowaniem szczególnie ryzykownej metody leczenia lub diagnostyki musimy wyrazić zgodę na piśmie. Za dzieci oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie decyduje ich przedstawiciel ustawowy.
Poszanowanie intymności i godności
Chory ma prawo do poszanowania swojej intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Dlatego w czasie badań lekarskich czy zabiegów może być obecny tylko niezbędny personel medyczny, a obecność innych osób (np. studentów) wymaga zgody samego pacjenta oraz lekarza.
Z drugiej strony, przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska dla chorego. Jedynie wyjątkowo, w przypadku prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta (np. w czasie operacji), personel medyczny może wyprosić taką osobę.
Pacjent ma również prawo do umierania w spokoju i godności, a gdy znajduje się w stanie terminalnym – prawo do łagodzenia bólu i innych cierpień.
Prawo do dokumentacji
Zarówno gabinety prywatne, jak i ZOZ-y mają obowiązek prowadzenia dokumentacji leczenia każdego chorego, a pacjent (jego przedstawiciel ustawowy) ma prawo wglądu do takiej dokumentacji. Może również żądać wydania na swój koszt kserokopii lub wyciągów z dokumentacji medycznej, a nawet wydania oryginałów z zastrzeżeniem zwrotu. Dokumentacja ta może być udostępniana innym osobom tylko za zgodą pacjenta. Po śmierci pacjenta prawo wglądu w dokumentację leczenia ma jedynie osoba upoważniona przez niego za życia. Dokumentacja medyczna może być również udostępniona kilku podmiotom wskazanym w ustawie, np. sądom, prokuraturze, organom rentowym czy ubezpieczalniom.
Poszanowanie życia prywatnego
Pacjent przebywający w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (np. w szpitalu, domu pomocy społecznej, sanatorium) ma prawo utrzymywać kontakt osobisty, telefoniczny i listowny z innymi osobami. Może również odmówić utrzymywania takiego kontaktu. Przy chorym może też przez cały czas przebywać osoba bliska sprawująca dodatkową opiekę pielęgnacyjną. Jest to szczególnie ważne dla rodziców małych dzieci, którzy mają prawo do sprawowania opieki nad pociechą przez całą dobę, a nie tylko w godzinach odwiedzin placówki. Koszty realizacji powyższych praw ponosi pacjent.
Opieka duszpasterska
W czasie pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej chory ma prawo do opieki duszpasterskiej. W przypadku pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia pacjenta ZOZ ma obowiązek umożliwić mu kontakt z duchownym jego wyznania. Koszty realizacji tego prawa ponosi placówka zdrowia.
Depozyt
Podczas pobytu w placówce całodobowego lub dziennego pobytu mamy także prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie na koszt placówki zdrowia.
Ograniczenia
Kierownik placówki służby zdrowia lub upoważniony przez niego lekarz może ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów. W przypadku prawa do utrzymywania kontaktu osobistego z bliskimi ograniczenia mogą być wprowadzone także ze względu na możliwości organizacyjne zakładu.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. 2009 Nr 52, poz. 417 z późn. zm.).