Papaja. Owoc wielkości głowy ludzkiej, o żółtopomarańczowej skórce, miękkim, słodkim i soczystym miąższu, konsystencji masła, tyle że bez tłuszczu. W miąższu znajdują się liczne błyszczące, czarne nasiona wielkości pieprzu, zapachem przypominające rzeżuchę i mające ostry smak ze względu na zawartość oleju gorczycznego. Miąższ jest prawie pozbawiony kwasów i tym smaczniejszy, im bardziej pomarańczowy. Sok mleczny rośliny zawiera enzymy profeolityczne – papainę i chymopapainę, które pomagają w kłopotach trawiennych.
Papaja jest owocem melonowca – Carica papaya z rodziny Caricaceae. To zimozielona bylina, wysokości od 4 do 10 metrów o niezdrewniałym, pustym pniu, liściach pięcio- do dziewięciopalczastych, tworzących pióropusz na końcach pędów, dzięki czemu przypomina palmę. Drzewa papai żyją około dziesięciu lat. Ponieważ po dwóch latach owocowania plony spadają, w uprawie komercyjnej często już po trzecim roku drzewka wymienia się na nowe.
Po nacięciu niedojrzałych owoców na drzewie, wypływa z nich mleczny sok, wykorzystywany w produkcji leków. Najważniejszym jego składnikiem jest papaina, enzym rozkładający białko, który pobudza trawienie i usuwa z jelit zalegające substancje odpadowe, a także ma wiele innych właściwości leczniczych. Papaja jest również źródłem wielu witamin i soli mineralnych.
Uprawa papai z uwagi na owoce przeznaczone do jedzenia ma znaczenie drugorzędne. Najważniejszym celem jest uzyskiwanie z surowca papainy. Enzym wykorzystuje się bowiem wielorako, nie tylko w produkcji leków, ale przede wszystkim w przemyśle spożywczym – razem z przyprawami, solą i glutaminą jako dodatek do mięsa, oraz w przemyśle tekstylnym – w celu zapobiegania kurczeniu się wełny i jedwabiu.
Dostępnych jest też wiele produktów kosmetycznych opartych na papai – od szamponów, przez maseczki do kremów. Enzym papaina – stwierdzono – rozmiękcza i usuwa obumarłe warstwy naskórka, nie naruszając zdrowej skóry.
Substancja czynna papaina występuje w przewodach mlecznych pnia i w liściach; w największych ilościach jednak w niedojrzałych owocach i nasionach dojrzałych owoców. Przez nacinanie zielonych owoców uzyskuje się mleczny sok, który następnie suszy się w celu otrzymania szarozielonej masy. W soku mlecznym występuje – obok papainy – mieszanina enzymów złożona z esterazy i proteazy. W nasionach znajdujemy ponadto enzym myrozynazę. Natomiast miąższ owoców jest bardzo bogaty w beta-karoten – prowitaminę A (jest jej więcej niż w marchwi) oraz w witaminę C, której jest więcej niż w kiwi. Zawiera też wiele potasu, wapnia, żelaza, magnezu, a także bardzo dużo karotenoidów i flawonoidów, regulujących przepuszczalność naczyń włosowatych. W papai występuje ponadto witamina B1, B2, niacyna i B6 oraz witamina E. 100 g miąższu zawiera oprócz wody 2,3 g węglowodanów, 0,5 g białka oraz 0,1 g tłuszczu o wartości odżywczej 12 kcal.
Papaja jako środek wspomagający trawienie jest szczególnie skuteczna również dlatego, że jej enzymy, w przeciwieństwie do enzymów innych owoców, działają zarówno w środowisku kwaśnym, jak i alkalicznym. Dodajmy tu, że proteiny mogą być przetwarzane przez organizm tylko wtedy, gdy w żołądku wytwarza się dostateczna ilość kwasu żołądkowego. Pepsyna, działając tylko w zakwaszonym środowisku żołądka, rozkłada włókna białek zarówno w żołądku, jak i w jelitach, przyspieszając tym samym proces rozdzielania białka na ważne dla organizmu specyficzne aminokwasy.
Enzym papaina wykazuje także właściwości wspomagające organizm w likwidowaniu stanów zapalnych. Nie działa wprawdzie bezpośrednio przeciwzapalnie, ale pobudza metabolizm, co ma wpływ na ograniczenie szkód i tworzenie nowej, zdrowej tkanki. Papaina – podkreślmy – zwiększa płynność krwi i rozkłada substancje trujące w ognisku zapalnym. Przeciwdziała także tworzeniu się patologicznych kompleksów immunologicznych, które wywołują nowe zapalenia i spowalniają obronę organizmu. Według dr. Dawida Chowry Muther, osobistego lekarza Gandhiego, zapalenie błony śluzowej żołądka (gastritis) oraz dolegliwości trawienne, w tym również dolegliwości trzustki są szybko łagodzone przez papainę. Stała dieta z wykorzystaniem papai daje trwałą poprawę.
Miąższ owoców usuwa mdłości i uczucie pełnego żołądka po zbyt obfitych posiłkach lub wypiciu zbyt dużej ilości alkoholu.
Dzięki współczesnym możliwościom szybkiego transportu, tropikalna papaja jako dojrzały owoc coraz częściej pojawia się na naszych stołach.
Prof. dr hab. Jerzy Lutomski