Ostre zatrucia – rodzaje, przyczyny, objawy, skutki, pierwsza pomoc

– Jakie są rodzaje trucizn?

– Najogólniej rzecz biorąc możemy zatruć się jadami zwierząt, trującymi roślinami i toksycznymi związkami chemicznymi, takimi jak siarkowodór, tlenek i dwutlenek węgla. Do listy trucizn możemy dodać też leki, alkohole (najbardziej niebezpieczne są alkohole niespożywcze: glikol, metanol czy izopropanol), a także pestycydy, rozpuszczalniki i substancje żrące. Często zatrucia spowodowane są spożyciem grzybów, użyciem detergentów, gazami drażniącymi i metalami.

– Kiedy możemy mówić o ostrym zatruciu?

– To zatrucia spowodowane truciznami, przedostającymi się do organów drogą krwiopochodną. Wtedy jej działanie może mieć dwojaki charakter: lokalny (wysypka, oparzenia po kwasie) lub uogólniony (zaburzenia świadomości, krążenia, oddechu). Ostre zatrucie jest więc związane z wystąpieniem burzliwych objawów klinicznych.

Substancje toksyczne mogą dostać się do organizmu drogą pokarmową. Wchłaniane z przewodu pokarmowego powodują jego podrażnienie. Często dochodzi też do zatrucia drogą oddechową – gazami, dymami lub parą; część substancji osadza się wtedy w jamie ustnej i zostaje połknięta. Kolejną możliwością jest przedostanie się toksyny przez skórę i śluzówki, szczególnie łatwo w przypadku uszkodzenia skóry, albo kiedy jest ona wilgotna i ciepła.

Do zatruć przez powłoki ciała dochodzi także przy przezskórnym podaniu trucizny, np. przez jadowite zwierzęta, urządzenia pod ciśnieniem i zastrzyki.

– Jakie są przyczyny zatruć i które zatrucia zdarzają się najczęściej?

– W głównej mierze dochodzi do zatruć przez przypadek. Wynika to z braku wyobraźni, niedbalstwa, stosowania coraz większej ilości środków chemicznych i leków, przy jednoczesnym braku ich zabezpieczenia. Nie czytamy ulotek na opakowaniach, często pozostawiamy środki chemiczne w zasięgu ręki dziecka, zapominając, że ono bada świat, smakując go...

Z zatruciami bardzo często stykamy się w zakładach pracy (tzw. zatrucia zawodowe), a także w wyniku usiłowania zabójstw. Najczęściej występujące w naszej klinice przypadki zatruć mają charakter samobójczy.

– Powiedzmy tu o symptomach ostrego zatrucia.

– W zależności od rodzaju trucizny można wyróżnić odmienną ilość objawów.

Przy zatruciu gazem, np. tlenkiem węgla, najczęstszy objaw to... brak objawów. Mogą występować nudności, natomiast potwierdzenie tego rodzaju zatrucia jest możliwe dopiero przez przeprowadzenie badania karboksyhemoglobiny.

W przypadku zatrucia chlorem, następującego w wyniku mieszania środków czyszczących, dochodzi do kaszlu, drapania w gardle, duszności i pojawienia się pienisto-krwistej wydzieliny.

Ukąszenie żmii, a więc przedostanie się do organizmu jadu, powoduje obrzęk.

Zatrucie lekami natomiast charakteryzuje się rozmaitymi objawami, w zależności od rodzaju leku, np. środki nasenne powodują senność i omdlenia, a przedawkowanie leków na serce może wywołać bradykardię, czyli zatrzymanie akcji serca.

W niektórych przypadkach objawy występują po okresie utajenia. Zatrucie gazami takimi jak fosgen czy chlor może spowodować objawy dopiero po 48 godzinach; podobnie dzieje się z grzybami. Czasem objawy mogą pojawić się nawet po siedmiu dniach, kiedy doszło już np. do uszkodzenia nerek i okazuje się, że są to zmiany nieodwracalne.

– A jakie są skutki zatruć?

– W zależności od rodzaju zatrucia, każdy z narządów może ulec trwałemu lub czasowemu uszkodzeniu. Jeśli chodzi o zatrucie kwasami lub zasadami, najczęściej dochodzi do zwłóknień i perforacji przewodu pokarmowego. Kontakt z gazem naraża nas na niebezpieczeństwo uszkodzenia płuc, a zatrucie alkoholem może doprowadzić do przewlekłego uszkodzenia nerek i wątroby lub kardiomiopatii – uszkodzenia mięśnia sercowego. Uszkodzenie mięśni, czasem połączone z ich rozpadem, występuje również na skutek zatrucia niektórymi lekami. Zdarzają się zatrucia wywołujące nieodwracalne zmiany w mózgu.

– Czy możemy zredukować skutki zatruć stosując pierwszą pomoc? Jak powinniśmy postępować w takich przypadkach?

– Udzielenie pierwszej pomocy w razie zatrucia ma istotny wpływ na dalsze losy chorego. Przede wszystkim jednak należy jak najszybciej wezwać pomoc medyczną i jeśli to możliwe, zabrać ofiarę z zagrożonego miejsca. Aby ułatwić diagnozę lekarską należy postarać się o wykrycie substancji, która spowodowała zatrucie i dowiedzieć się, czy chory miał wcześniej problemy ze zdrowiem oraz jakie stosował leczenie.

W przypadku połknięcia trucizny należy wywołać wymioty, ale tylko jeśli chory nie jest zamroczony lub nieprzytomny. Nie stosujemy tej możliwości także po zatruciu kwasami i zasadami, rozpuszczalnikami lub detergentami, aby nie spowodować dodatkowego podrażnienia organów. Można też podać węgiel aktywny, jeśli np. doszło do zatrucia alkoholem. Stosuje się też środki przyśpieszające wydalanie substancji (leki przeczyszczające), z wyjątkiem zatrucia substancjami żrącymi, u chorego odwodnionego czy z niskim ciśnieniem. Nie ma również potrzeby ich podania, jeśli istnieje możliwość szybkiego dojazdu do szpitala.

W przypadku zatrucia wziewnego należy uspokoić chorego, usunąć go ze skażonej atmosfery i zakazać aktywności fizycznej.

Jeśli doszło do ekspozycji na skórę, trzeba zdjąć ubranie i przemyć skórę dużą ilością wody lub wody z mydłem.

Przy ekspozycji na spojówki konieczne jest przemycie worka spojówkowego dużą ilością wody pod niskim ciśnieniem i założenie suchego opatrunku.

Istotne jest też zebranie możliwie największej ilości informacji o wypadku, aby późniejsza pomoc lekarska była szybka i skuteczna. Mam na myśli przede wszystkim rodzaj trucizny, drogę zatrucia i upływ czasu od momentu zdarzenia.

– Jak się leczy zatrucia?

– Postępowanie medyczne, według tzw. metody objawowej, polega na utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania poszczególnych organów, m.in. akcji serca. Leczenie przyczynowe natomiast zakłada użycie odtrutek specyficznych i niespecyficznych. Stosujemy też hemodializę, czyli sztuczną nerkę, hemoperfuzję – oczyszczanie krwi i terapię podtrzymującą – określaną jako MARS – czyli dializę wątroby.

W przypadku zatruć substancjami żrącymi, kwasami i zasadami zalecamy pacjentom picie mleka zmieszanego z białkiem jaja kurzego; w przypadku braku mleka – wody, aby doprowadzić do rozcieńczenia kwasu. Należy przy tym pamiętać, że nie wolno podawać mleka w zatruciu rozpuszczalnikiem np. benzyną, ponieważ dochodzi do intensywnego wchłaniania trucizny przez organizm i zwiększenia jej toksyczności.

– Z tego co wcześniej pan doktor powiedział, można sądzić, że częstymi ofiarami zatruć są dzieci...

– Przede wszystkim dzieci. Będąc jeszcze w łonie matki, narażone są np. na skutki picia przez nią alkoholu; takie dziecko po urodzeniu ma w organizmie te same toksyny, co matka. Zazwyczaj posiada mniejszą masę ciała; często określa się je jako „dziecko z twarzą alkoholika”.

Dzieci w okresie 1 do 4 roku życia są w stu procentach przypadków ofiarami różnego rodzaju zatruć.

Zatrucia samobójcze natomiast są często spotykane wśród młodzieży w wieku dojrzewania. Przyczynia się do tego obojętność rodziców na ich problemy, a także zaniedbanie możliwości niesienia im profesjonalnej pomocy psychiatrycznej.

Grupą szczególnie narażoną na zatrucia substancjami chemicznymi są pracownicy zakładów przemysłu chemicznego, drzewnego lub włókienniczego. Istotne jest, aby takie zakłady posiadały wykwalifikowanych ratowników medycznych oraz odtrutki na szkodliwe dla zdrowia substancje używane czy obecne w danym zakładzie.

– W jaki sposób możemy zabezpieczyć się przed zatruciami?

– Powinniśmy być świadomi zagrożeń, wynikających z faktu używania środków chemicznych i obecności w otoczeniu szkodliwych substancji. Aby uchronić się przed ewentualnym zatruciem, należy przede wszystkim uważać w postępowaniu z detergentami, tzn. czytać ulotki przed ich użyciem, nie mieszać ze sobą różnych produktów chemicznych i nie używać opakowań zastępczych. Należy zwrócić uwagę na to, aby nie przechowywać razem pojemników po lekach i środkach toksycznych.

W trakcie posługiwania się chemikaliami powinniśmy stosować wszelkie środki zabezpieczenia – rękawice, maski itp. Nie należy też pić, jeść i palić w tym czasie, a po kontakcie z chemikaliami trzeba się umyć. Ważne jest, aby znać zasady postępowania w razie zatrucia tego rodzaju środkami.

Starajmy się też sprawdzać wyciągi przy używaniu piecyków w łazience, a co do żywności – zwracać uwagę na termin spożycia.

Istotne jest, aby o zagrożeniach zatruciami rozmawiać z dziećmi. Uczmy je, jakie substancje są niebezpieczne dla zdrowia, a przede wszystkim nie dajmy im możliwości dostępu do środków chemicznych. Uważam, że akcje profilaktyczne należy także prowadzić w szkołach; dzieci powinny nie tylko wiedzieć, co jest niebezpieczne, ale także jak radzić sobie w sytuacji zagrożenia. Pomocną formą w tego typu edukacji mogłyby być np. komiksy dotyczące niebezpieczeństw i przykładów zachowania się wobec nich.

– Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Katarzyna Skulimowska

…………

Śmiertelność w zatruciach jest bardzo różna i zależna od wielu czynników, najmniejsza w zatruciach zawodowych 0,02–0,07%, większa w zatruciach przypadkowych 0,6–2,3%, najwyższa w zatruciach samobójczych do ok. 2,7%

Śmiertelność w poszczególnych zatruciach:

• muchomor sromotnikowy w ok. 40%
• pestycydy 8–20% (parakwat, dikwat – 80%)
• metale 5–17%
• substancje żrące 5–14%
• alkohole 3–10%
• tlenek węgla 3–7%

Najczęstsze zatrucia:

• lekami – ok. 60%
• alkoholem – ok. 12% (tendencja wzrostowa)
• tlenkiem węgla – ok. 9%
• pestycydami – ok. 7%
• rozpuszczalnikami – ok. 3%
• substancjami żrącym – ok. 3%
• grzybami – ok. 2%
• detergentami, gazami drażniącymi, metalami i ich związkami – ok. 4%