W ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci wzrost poziomu życia w krajach wysoko rozwiniętych spowodował spadek spożycia błonnika. Według autorytetów medycznych, właśnie ta sytuacja odpowiedzialna jest nie tylko za wzrost otyłości, lecz również – i przede wszystkim – za alarmujące szerzenie się nowotworów układu trawiennego.
Wykazano, że błonnik w sposób pośredni korzystnie wpływa na walkę z otyłością. Włączenie go do jadłospisu powoduje obniżenie zawartości cukru we krwi, jak również insuliny. Insulina zaś jest czynnikiem magazynującym nadmiar tłuszczów.
Codzienna dieta rdzennych mieszkańców Afryki zawiera 55 gramów błonnika (dla porównania: przeciętny mieszkaniec Europy zjada zaledwie 22 gramy błonnika dziennie), a odsetek chorób jelitowych – takich jak zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie błony śluzowej jelit i wreszcie rak jelita grubego – jest tam najniższy. Pożądana ilość spożycia błonnika wynosi co najmniej 35 gramów dziennie.
Produkty bogate w błonnik są również bogate w witaminy, mikroelementy i sole mineralne, a niedobór błonnika może pociągać za sobą poważne konsekwencje.
Aby stwierdzić, czy tak jak większość włókien spożywczych również błonnik opuncji wpływa na obniżenie poziomu lipidów, cukru i wagi ciała, 100 g gotowanych liści kaktusa podawano przed trzema głównymi posiłkami przez 10 dni – 8 zdrowym, 14 otyłym i 7 diabetycznym pacjentom. Po podaniu opuncji we wszystkich trzech grupach zauważono znaczącą redukcję całkowitego cholesterolu. U otyłych i diabetyków obniżeniu uległy ß-cholesterol, trójglicerydy i waga ciała. Glikemia spadła średnio o 63,4 mg/dl (3,5 mmol/l) u diabetyków (p<0,001) i o 3,86 mg/dl (0,21 mmol/l) u niediabetyków (p>0,05). Stwierdzono, że spożycie liści opuncji przed posiłkami może być korzystne w przypadku hiperlipidemii, cukrzycy i otyłości. Redukcja wagi wynosiła średnio 1,5 kg przy czym nie stwierdzono żadnego działania ubocznego.
Pektyny zawarte w liściach opuncji zostały uznane za substancje obniżające poziom lipoprotein o niskiej gęstości (LDL), czyli złego cholesterolu odpowiedzialnego za choroby sercowo-naczyniowe. Redukcję glikemii i lipidów uzyskuje się dietą bogatobłonnikową zalecaną w leczeniu cukrzycy i otyłości, a jeśli trudno zmienić nawyki żywieniowe, dodawanie oczyszczonych włókien do regularnej diety wydaje się być celowe dla osiągnięcia takich samych rezultatów. Podanie opuncji przed posiłkiem powoduje efekt sytości. Ilość pożywienia przyjętego mimo woli się zmniejsza, prowadząc do redukcji masy ciała i do spadku poziomu glukozy i lipidów we krwi.
Badając efekt hipoglikemiczny opuncji w Hospital de Especialidades Centro Medico la Raza w Meksyku, udowodniono statystycznie na pacjentach z cukrzycą insulinoniezależną korzystny wpływ substancji biologicznie czynnych (pektyn, błonnika i śluzów) zawartych w łodygach opuncji na poziom glukozy w surowicy krwi. Efekt hipoglikemiczny odnotowano już po 3 godzinach podania surowca.
Munari Fratti i inni meksykańscy badacze potwierdzili właściwości hipoglikemiczne wysuszonego ekstraktu z opuncji w insulinoniezależnej cukrzycy (diabetes mellitus). Liczne dalsze publikacje dotyczące badań właściwości biologicznych opuncji na zwierzętach i ludziach dowodzą pozytywnego oddziaływania błonnika na proces wchłaniania i metabolizm cukrów w organizmie, szczególnie u osób z cukrzycą insulinoniezależną.
Jadalne włókna występujące w liściach kaktusa meksykańskiego (Opuntia ficus-indica L. Mill.) z rodziny kaktusowatych (Cactaceae) stanowią nowy molekularny środek odchudzający. Błonnik pochodzący z ww. rośliny wychwytuje w żołądku kwasy tłuszczowe (nieasymilowane przez organizm) i eliminuje je drogami naturalnymi.
Znaczenie włókien błonnika pokarmowego przyczyniło się do rozwoju nowych koncepcji żywieniowych. Produkty te posiadają właściwości poprawiające funkcjonowanie układu trawiennego.
Reasumując, suplementy żywieniowe bogate w błonnik odchudzający przyczyniają się do eliminacji nadmiaru tłuszczu i zbędnych kalorii pożywienia; do przyspieszania procesów trawiennych tłuszczów i cukrów; oraz dzięki obecności suchych sproszkowanych łodyg opuncji, działają prewencyjnie w miażdżycy.
Prof. dr hab. dr h.c. Jerzy Lutomski
* * *
Według Wielkiej encyklopedii roślin (wyd. II, W-wa 1996, str. 552) opuncja jest krzaczastym lub drzewiastym kaktusem wrażliwym na mróz, o spłaszczonych, podłużnych, niebieskozielonych członach o długości 50 cm i bez cierni. Wiosną–latem obficie tworzy płytko spodeczkowate żółte kwiaty, średnicy 10 cm; następnie jadalne purpurowe owoce. Rodzime uprawy opuncji w Meksyku przeznaczone są w 90% do konsumpcji. Poza Meksykiem Opuntia ficus-indica występuje w ciepłym klimacie śródziemnomorskim.
Przerób opuncji został uprzemysłowiony, poczynając od jej uprawy, a kończąc na opracowaniu różnych postaci. Jednym ze sposobów obróbki przemysłowej jest suszenie próżniowe, dzięki któremu zachowywane są właściwości biologiczne i żywieniowe opuncji. Suszeniu poddawane są części nadziemne rośliny, czyli mięsiste łodygi – pencas, zawierające ponad 35 proc. włókien jadalnych i ok. 20 proc. celulozy i chemicelulozy.