Instytucja odwróconego kredytu hipotetycznego jest skierowana do osób starszych o niskich dochodach posiadających własne mieszkanie lub inną nieruchomość. Popularna na Zachodzie, nie funkcjonuje jeszcze w Polsce z powodu braku uregulowań prawnych. Trwają jednak prace nad projektem przedstawionym przez Ministerstwo Finansów w ubiegłym roku. Dopiero po wprowadzeniu ustawy emeryci mogą liczyć na dodatkowe pieniądze.
Czym jest odwrócona hipoteka?
Poprzez umowę odwróconej hipoteki właściciel nieruchomości zrzeka się praw do niej po swojej śmierci, w zamian bank zobowiązuje się do wypłaty na jego rzecz przez ustalony okres (np. 15 lat) comiesięcznej renty lub jednorazowej kwoty pieniężnej. Uzyskane w ten sposób pieniądze można przeznaczyć na dowolny cel. Ponieważ zabezpieczeniem jest nieruchomość, przy podpisywaniu umowy nie trzeba wykazać się zdolnością kredytową, co ma duże znaczenie w przypadku niewielkiej emerytury. Kredytobiorca do dnia swojej śmierci pozostanie właścicielem lokalu i będzie mógł w nim zamieszkiwać, nawet gdy skończył się już okres wypłacania świadczenia. Po śmierci seniora nieruchomość nie przechodzi od razu na własność banku, bowiem przez rok spadkobiercy mają możliwość spłaty kredytu (wraz z odsetkami) i zachowania prawa do nieruchomości. Będzie to opłacalne zwłaszcza wtedy, gdy kredytobiorca zmarł w krótkim czasie po podpisaniu umowy z bankiem i bank wypłacił mu przez śmiercią jedynie niewielką cześć kredytu w formie comiesięcznej renty. Jeśli jednak spadkobiercom nie uda się zgromadzić odpowiedniej kwoty, bank przejmie nieruchomość i ją sprzeda. Dopiero, gdy ze sprzedaży pozostanie nadwyżka ponad koszt kredytu, otrzymają ją spadkobiercy.
Istotą odwróconego kredytu hipotecznego jest brak obowiązku jego zwrotu do momentu śmierci kredytobiorcy. Zaspokojenie banku następuje zasadniczo z kwoty uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości.
Tylko z bankiem
By system był bezpieczny dla seniorów, do zawierania umów odwróconego kredytu hipotecznego uprawnione będą wyłącznie instytucje ustawowo upoważnione do udzielania kredytów, a więc przede wszystkim banki (oraz pod pewnymi warunkami spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe). Tylko takie podmioty posiadają odpowiednie zaplecze kapitałowe, istotne dla zapewnienia wypłaty świadczeń okresowych (wypłaty renty), a nadto podlegają Komisji Nadzoru Finansowego. Trwa dyskusja nad możliwością udzielania takich kredytów przez zakłady ubezpieczeń.
Dla kogo?
Odwrócona hipoteka będzie przeznaczona wyłącznie dla osób, które ukończyły 60 lat i posiadają prawo do nieruchomości w postaci: prawa własności całej nieruchomości lub jedynie jej ułamkowej części, prawa wieczystego użytkowania gruntu zabudowanego budynkiem lub budynkami (pod warunkiem, że są właścicielami tych budynków) lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Zgodnie z projektem, nieruchomość może być zarówno mieszkalna (dom, lokal), jak i innego rodzaju (np. działka budowlana, grunt rolny). Jeżeli nieruchomość należy do małżonków, to każdy z nich musi osiągnąć wymagany wiek i oboje muszą podpisać umowę. W przypadku śmierci jednego z małżonków, drugi nadal pozostaje stroną umowy, która nie wygasa. Wdowiec lub wdowa otrzymuje w dalszym ciągu świadczenie z banku w takiej samej, jak dotąd wysokości i nadal może mieszkać w obciążonej nieruchomości. Umowa wygasa dopiero z chwilą śmierci drugiego z małżonków.
Uwaga! Wartość odwróconego kredytu hipotecznego wypłacanego kredytobiorcy z reguły nie przekracza 50% wartości rynkowej nieruchomości.
Zabezpieczenie spłaty kredytu
Zabezpieczeniem spłaty odwróconego kredytu hipotecznego jest hipoteka ustanowiona na naszej nieruchomości. Jeżeli wcześniej korzystaliśmy z kredytu hipotecznego na nabycie budowę lub remont naszego lokum i nieruchomość już jest obciążona hipoteką z tego tytułu, nadal możemy skorzystać z odwróconej hipoteki. Musimy jednak spłacić wcześniejsze zadłużenie z pieniędzy uzyskanych z odwróconej hipoteki. Wartość naszej nieruchomości jest ustalana przez rzeczoznawcę majątkowego. Na podstawie jego wyceny bank ustali, jaką kwotę może nam wypłacić w ramach umowy.
Bank może zaspokoić swoje roszczenie z tytułu odwróconej hipoteki wyłącznie z nieruchomości określonej w umowie, nawet gdybyśmy posiadali jeszcze inny majątek. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy np. sprzedamy lub darujemy innej osobie nieruchomość, na którą wzięliśmy kredyt. Wówczas odpowiadamy całym swoim majątkiem do wysokości wartości nieruchomości, ale tylko wtedy, gdy bank nie może zaspokoić swych roszczeń ze sprzedanej nieruchomości (nadal obciążonej hipoteką pomimo jej zbycia).
Dochody uzyskane z odwróconej hipoteki nie będą opodatkowane ani wliczane do dochodu uprawniającego do świadczeń w ramach pomocy społecznej. Ale trzeba pamiętać o dodatkowych kosztach umowy np. prowizji banku, oprocentowaniu kredytu.
Obowiązki seniora
Zawarcie umowy odwróconej hipoteki nakłada na nas pewne obowiązki. W czasie trwania umowy powinniśmy utrzymywać nieruchomości w stanie niepogorszonym (bieżące naprawy i remonty), terminowo uiszczać podatki i opłaty związane z nieruchomością oraz ubezpieczyć nieruchomość od zdarzeń losowych. W przypadku zaniedbania tych obowiązków bank wyznaczy nam dodatkowy termin na ich realizację, może też przejąć ich wykonywanie za nas obciążając nas kosztami, a w ostateczności może wypowiedzieć umowę.