Odleżyny. Jak im zapobiegać i jak je leczyć

Odleżyny to rany martwicze tkanek zlokalizowanych w różnych częściach ciała, w miejscach, gdzie dochodzi do ucisku tkanek miękkich w kontakcie z układem kostnym. Powstają na skutek niedokrwienia tychże tkanek. Ponieważ naczynia krwionośne nie zaopatrują komórek tkanek miękkich w tlen oraz w składniki odżywcze – komórki te obumierają.

Licząc głębokość tkanek objętych martwicą, możemy mieć do czynienia z pięcioma stopniami głębokości odleżyn.

1. blednące pod uciskiem zaczerwienienie,
2. zaczerwienienie, które nie traci koloru,
3. powierzchowna rana, nie obejmująca jednak tkanek podskórnych,
4. owrzodzenie penetrujące w głąb skóry i tkanek podskórnych,
5. głębokość rany sięgająca powięzi, mięśni, stawów i kości.

Ryzyko powstania odleżyn zwiększa się wraz z wiekiem i uzależnione jest od stanu zdrowia pacjenta, jego wagi, czasu trwania choroby, sposobu odżywiania się i wrażliwości skóry.

Rozpoznanie

Pierwszym objawem ostrzegawczym jest zaczerwienienie się skóry i następnie powstanie obrzęku. W konsekwencji tworzą się pęcherze i otwarte rany. Owrzodzenie skóry pogłębia się, powodując głęboką martwicę. Martwe tkanki charakteryzują się żółtym, brązowym i czarnym zabarwieniem. Najczęstszym miejscem występowania odleżyn są okolice kości krzyżowej, guzów kulszowych, kostki u nogi i pięty. Mogą się również tworzyć w okolicach uszu, łopatek i grzbietu, zwłaszcza u pacjentów, którzy sami nie mogą zmienić pozycji.

Leczenie

Minęły już czasy, kiedy najlepszymi specyfikami na gojenie ran były okłady z egipskiego papirusu czy równie starej chińskiej pleśni chlebowej. Przez kolejne stulecia odleżyny leczono: olejami, mieszaninami ziół, tłuszczem zwierzęcym, woskiem i liśćmi, m.in. kapusty.

Współczesna medycyna wymaga, by w momencie pojawienia się rany, odleżyny były leczone tylko pod kontrolą specjalisty dermatologa lub chirurga. Metody leczenia odleżyn są różne w zależności m.in. od ich rozległości, a także wieku i kondycji pacjenta.

W początkowym stadium odleżyny leczy się specjalnymi żelami, kremami i antybiotykami. W bardziej zaawansowanym konieczne bywa usunięcie martwiczych tkanek. Specjalny żel lub 1,5-procentowy roztwór nadtlenku wodoru przyspiesza ich demarkację i można je usunąć pęsetą.

Badania dowiodły, że wilgotne środowisko ułatwia i przyspiesza gojenie się odleżyn, a także ran gojących się przez ziarninowanie. Nowoczesne opatrunki zawierają substancje lecznicze, składają się z warstwy wewnętrznej – np. hydrokoloidowej – oraz zewnętrznej – pianka poliuretanowa. Wydzielina z rany tworzy pod takim aktywnym opatrunkiem szczelną powłokę, co wspomaga rozkładanie tkanek martwiczych i wchłanianie płynów wysiękowych. Stosuje się też plastry nasycone różnymi substancjami, np. związkami jodu, srebra lub węgla aktywowanego. Izolują one termicznie ranę i uśmierzają ból. W wilgotnym środowisku czas gojenia się rany jest o połowę krótszy niż w leczeniu na sucho. Nie bez znaczenia są też niższe koszty terapii.

Jak zapobiegać odleżynom

Zgodnie z ogólną zasadą – lepiej zapobiegać niż leczyć – pielęgnację narażonej na odleżyny skóry należy rozpocząć już od pierwszego dnia leżenia. Ciało chorego należy myć, unikając szorstkich myjek, szarym mydłem lub o pH 5,5, aby uniknąć uczuleń i podrażnień. Skórę po umyciu trzeba dokładnie osuszyć, nie stosując następnie żadnych pudrów ani środków natłuszczających. Wskazane jest natomiast stosowanie środków zapobiegająco-gojących odparzenia, takich jak: oliwka, linomag, solcoseryl, pantenol, maść lanolinowa. Dbać trzeba o czystą bieliznę i pościel oraz dokładne naciąganie prześcieradła. Na łokcie, pięty i inne wrażliwe na odleżyny okolice ciała warto zakładać ochraniacze z futra jagnięcia.

Pozycję chorego należy zmieniać co dwie godziny. Również co dwie godziny powinno się oklepywać poszczególne partie ciała chorego, aby poprawić jego krążenie. Należy to wykonywać wewnętrzną stroną dłoni. Nie wolno przy tym stosować gwałtownych i silnych ucisków, gdyż może to spowodować uszkodzenie skóry.

Sprzęt pomocniczy

Aby ułatwić pielęgnację obłożnie chorych oraz podnieść jakość ich życia, powinno się zastosować nowoczesny sprzęt przeciwodleżynowy:

• dla pacjentów leżących materac zmiennociśnieniowy i półprzepuszczalne prześcieradła; sprzyja to ukrwieniu tych części ciała, które nie stykają się z materacem. Materace żelowe redukują tarcie i niwelują ciśnienie między wystającymi punktami kostnymi a podłożem,
• dla pacjentów siedzących – wielokomorowe poduszki pneumatyczne – one także chronią przed nadmiernym naciskiem na tkanki, co sprzyja ich lepszemu ukrwieniu,
• zintegrowany system transportu – tzw. łatwoślizgi, nosze podnośniki, pasy lokacyjne,
• przedmioty higieny osobistej – kaczka, basen, cewniki zewnętrzne (uridony), pieluchomajtki jednorazowe, miski do mycia, łóżko kąpielowe czy podnośnik wannowy;
• stoły pionizacyjne i podręczny sprzęt do fizykoterapii – np. laser biostymulacyjny, lampy UV/IR,
• wózki inwalidzkie.

Małgorzata Gorski