Mykotoksykoza to zatrucie – ostre, chroniczne lub przewlekłe, wywołane spożyciem toksyn grzybowych. Na szczęście w krajach rozwiniętych, dzięki szczegółowym kontrolom, rzadko się zdarza. Mykotoksykoz nie należy mylić z mykozami, czyli chorobami wywołanymi rozwojem grzybów w organizmie ludzkim lub zwierzęcym, na przykład grzybicą skóry czy grzybicą płuc.
Termin „mykotoksyny” pochodzi od greckiego mycos (‘grzyb’) oraz łacińskiego toxicum (‘trucizna’). Są to toksyczne substancje chemiczne wytwarzane przez pewne gatunki pleśni rozwijającej się na niektórych produktach żywnościowych, zwłaszcza zbożach.
Ale nie wszystkie pleśnie są toksyczne. Niektóre mają wręcz korzystne właściwości i mogą być użyte przy produkcji artykułów spożywczych (takich jak ser czy wędzone mięso) lub antybiotyków.
Rodzaje mykotoksyn
Spośród mykotoksyn jako pierwsze zostały zidentyfikowane aflatoksyny. Jak dotąd, są one najlepiej poznane. Niedawno w Europie odkryto jednak nowe mykotoksyny. Należą do nich: ochratoksyna A, fumonizyny, zearalenon (ZEA) i deoksyniwalenol (DON).
Gdzie można je znaleźć
Mykotoksyny są wytwarzane przez pewne gatunki grzybów z rodzaju Aspergillus i występują na wielu surowych produktach, takich jak zboża, owoce liofilizowane, przyprawy, figi i owoce suszone. Pochodne aflatoksyn można znaleźć w mleku i jego przetworach. Są wytwarzane w organizmie zwierząt karmionych skażoną paszą.
Co wywołują?
Chociaż mykotoksyny są szkodliwe w przypadku spożycia ich w dużej ilości, to jednak długotrwałe narażenie na niewielkie nawet dawki aflatoksyn również może stanowić zagrożenie dla zdrowia i doprowadzić do wielu chorób, w tym raka wątroby, chronicznego zapalenia wątroby, żółtaczki oraz marskości wątroby.
Profilaktyka
Poważne zatrucie aflatoksynami w krajach rozwiniętych jest dziś mało prawdopodobne. Problem pojawia się więc w zasadzie tylko w przypadku infekcji zbóż na skalę masową. Sytuacja taka może być wynikiem niekorzystnych warunków pogodowych w okresie wegetacji lub zbioru, a także nieprawidłowego przechowywania produktów. Na szczęście, w wyniku zastosowania różnych procesów oczyszczania żywności, przed dopuszczeniem jej do sprzedaży poziom aflatoksyn w produktach surowych został znacznie obniżony. Ponadto w większości krajów stosuje się obecnie systematyczną kontrolę poziomu aflatoksyn w podstawowych produktach żywnościowych. Ostrej kontroli podlega mleko i mięso.
Historia
Dolegliwości spowodowane mykotoksynami były znane ludziom już od wieków. Towarzyszyły głodowi oraz wojnom w czasach średniowiecza. Ich główną przyczyną była mała dostępność żywności oraz złe warunki jej przechowywania. Pierwsze naukowe dane pochodzą jednak dopiero z 1711 roku. Badania nad aflatoksynami rozpoczęto w 1960 roku, w wyniku wystąpienia masowego zatrucia indyków w Anglii. Podczas wojny w Wietnamie mykotoksyny fuzaryjne – trichoteceny – wykorzystano jako broń biologiczną.