Procesy związane ze starzeniem się organizmu człowieka rozpoczynają się w tzw. wieku średnim, czyli ok. 35 roku życia. Mechanizmy zachodzące w ciele oraz psychice są oczywiście osobniczo zmienne i zależą od wielu czynników, jednak niewątpliwym centrum zarządzania jest mózg. Jak starzeje się ten najważniejszy organ, jak o niego dbać oraz co robić, gdy już się zestarzał?
Na skutek upływających lat zmniejsza się masa mózgu, ale zmiany dotyczą również płatów czołowych oraz hipokampa, które są odpowiedzialne za koncentrację, podzielność uwagi oraz pamięć krótkotrwałą. Zmiany zachodzą przede wszystkim na poziomie komórkowym i dotyczą komórek glejowych, których funkcje ulegają znacznemu ograniczeniu. W efekcie dochodzi do: zmniejszenia ilości wypustek dendrytów (elementów neuronów), zmniejszenia połączeń nerwowych oraz zanikania neuronów. Szacuje się, że po 35 roku życia z kory mózgowej może ubywać codziennie nawet 10 tys. neuronów. Na nasze szczęście jest ich tak dużo, że zmiany te nie są przez człowieka bezpośrednio odczuwane. Zmiany zachodzące w tzw. prawidłowym procesie starzenia dostrzegane są na przełomie lat.
Ważne jest to, iż w ciągu całego życia bez względu na wiek mogą tworzyć się nowe połączenia dendrytyczne między komórkami nerwowymi. Mózg zatem nie traci możliwości zapamiętywania i uczenia się, jednak procesy te zachodzą wolniej. Bywa, że na jakość procesów starzenia się mózgu mają wpływ tzw. czynniki niemodyfikowalne: informacja genetyczna znajdująca się w każdej komórce naszego organizmu oraz warunki, w jakich się urodziliśmy i spędziliśmy pierwsze lata życia. Modyfikowalnymi czynnikami, na które bez wątpienia mamy wpływ jest styl życia, aktywność oraz dieta.
Jak stymulować mózg, aby starzał się wolniej?
Podstawą jest świadomość zmian, które zachodzą w naszym organizmie oraz tego, jak sposób życia wpływa bezpośrednio na dynamikę i rodzaj tych zmian. Niewątpliwym jest, iż aktywne spędzanie czasu, uczenie się, zapamiętywanie, poznawanie nowych osób pozwala utrzymać funkcjonowanie mózgu na wysokim poziomie. Rozrywki intelektualne, gry, czytanie, zwiedzanie nowych miejsc, dyskusje są wspaniałym sposobem na efektywną stymulację układu nerwowego do produkcji większej liczby neuroprzekaźników.
W diecie wspierającej prawidłową pracę mózgu nie może zabraknąć nasion, orzechów i nienasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdziemy m.in. w tłustych rybach. Istotne jest dostarczanie także witamin i minerałów, które są odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, czyli witamin z grupy B, lecytyny, cynku, żelaza, magnezu, potasu i fosforu.
Gdy mózg się zestarzał – demencja starcza i choroba Alzheimera
Niekiedy bez względu na prowadzenie zdrowego i aktywnego stylu życia, z wiekiem dochodzi do zaburzeń pamięci i funkcjonowania mózgu. Najczęstszymi nieprawidłowościami w funkcjonowaniu mózgu w wieku starszym są demencja starcza oraz choroba Alzheimera. Choć nie ma od nich odwrotu, w dalszym ciągu należy ćwiczyć mózg, aby jak najdłużej zachować sprawność fizyczną i psychiczną.
W demencji starczej czy chorobie Alzheimera ważną formą terapii są gry wymagające myślenia, planowania oraz aktywności motorycznej. Często korzysta się zatem z rozrywek typu: krzyżówki, szachy czy gry planszowe. Obecnie coraz częściej także włącza się w terapię urządzenia elektroniczne, takie jak komputer, tablet czy rzutniki interaktywne. Wprowadzenie do terapii innowacyjnych rozwiązań przynosi wymierne efekty. Podstawowym elementem każdej terapii jest motywacja pacjenta do aktywności. Warto zatem korzystać z różnych rozwiązań i łączyć je, aby osiągnąć pożądany efekt.
Aneta Poczęta
Terapeuta Integracji Sensorycznej