Łuszczyca

Występowanie łuszczycy na poszczególnych kontynentach jest bardzo znamienne. Charakterystyczne jest jej częste pojawianie się w tak zwanych krajach cywilizowanych, a stosunkowo rzadkie – na terenach uboższych. Łuszczyca właściwie jest nieznana wśród Indian Ameryki Północnej i Południowej, wśród mieszkańców Dalekiego Wschodu, Eskimosów, ludów Afryki Zachodniej. 1–3 % populacji europejskiej i białych mieszkańców Stanów Zjednoczonych cierpi natomiast z powodu tej dolegliwości. Choroba ta w jednakowym stopniu dotyka płeć męską i żeńską. Spośród pacjentów zgłaszających się po poradę do dermatologa, aż około 8% stanowią chorzy na łuszczycę.

Istotą choroby jest wzmożona liczba podziałów komórkowych w warstwie podstawowej naskórka oraz przyspieszony, nieprawidłowy cykl dojrzewania komórek Wiele czynników wewnątrzustrojowych i zewnętrznych może wpływać na rozwój zmian chorobowych. Na szczególne podkreślenie zasługują:

•  czynniki genetyczne, przy czym mechanizm ten nie jest do końca poznany,
•  infekcje – bakteryjne, wirusowe i grzybicze,
•  leki, sposób odżywiania, używki, a szczególnie duże ilości tłuszczu zwierzęcego i alkohol,
•  urazy mechaniczne,
•  stresy psychiczne.

Na podstawie badań genetycznych chorych z łuszczycą zwyczajną wyróżnia się dwa typy schorzenia: typ I i II. Typ I, czyli młodzieńczy, ujawnia się zazwyczaj przed 30. rokiem życia. Najczęściej atakuje między 10. a 25. rokiem życia, cechuje się częstym występowaniem choroby u innych członków rodziny, cięższym przebiegiem, skłonnością do zmian zajmujących całą skórę i gorszym rokowaniem co do uzyskania dłuższych okresów remisji. Prawdopodobieństwo zachorowania na łuszczycę dziecka, którego jedno z rodziców jest chore, wynosi około 25%, a w razie choroby obojga rodziców wzrasta do 70%. U bliźniąt jednojajowych wystąpienie zmian łuszczycowych u jednego z rodzeństwa wiąże się z 70–90% ryzykiem ujawnienia się choroby także u drugiego z bliźniąt. U pewnych osób występują „wadliwe” geny, które są źródłem dziedziczenia tej choroby. Posiadanie tych genów – a jest ich prawdopodobnie kilka – nie jest jednoznaczne z nieuchronnym pojawieniem się choroby. Można je mieć i być zdrowym. Dopiero po przekazaniu ich potomstwu mogą się ujawnić cechy chorobowe. Dlatego jest całkiem możliwe dziedziczenie choroby dziadków przez wnuczka bez istnienia choroby w pokoleniu rodziców.

Zmiany skórne (wykwity) w łuszczycy są charakterystyczne. Na ciele pojawiają się czerwone, złuszczające się grudki pokryte grubą warstwą białych łusek. Przyczyną zaczerwienienia jest trudne do wyjaśnienia przyspieszenie regeneracji naskórka. Intensywne procesy regeneracyjne powodują dotkliwy stan zapalny widoczny zewnętrznie jako duża czerwona plama. Drapanie łuski powoduje punktowe krwawienie. Wykwity różnej wielkości mogą się pojawić na skórze całego ciała (owłosionej i gładkiej), także w okolicach zewnętrznych narządów płciowych i na paznokciach. Najczęściej występują w okolicach narażonych na ucisk, na kolanach, łokciach i pośladkach. Zmiany początkowo wielkości łebka od szpilki, szerząc się obwodowo, mogą dochodzić do kilku lub kilkunastu centymetrów. Poszczególne wykwity mają tendencję do łączenia się ze sobą, powodując powstanie dużych obszarów skóry zmienionej chorobowo. Czasami ich nieregularne kształty przypominają zarysy kontynentów i dlatego taką postać łuszczycy określa się mianem łuszczycy geograficznej. Czasami obwodowemu szerzeniu się wykwitów towarzyszy ustępowanie zmian w części centralnej, dając kształt obrączkowaty, niekiedy przerywany na obwodzie. Jest to łuszczyca obrączkowata. Choroba ta nie wywołuje zwykle bólu, a plamy nie swędzą. Jedynie zmiany na podeszwach stóp są bolesne, jak przy popękanej skórze.

Łuszczyca jest chorobą przewlekłą, dla której charakterystyczne są okresy remisji (ustąpienia objawów), występujące na przemian z nawrotami choroby. Nawroty trwają od kilku tygodni do kilku miesięcy, a nawet lat. Zazwyczaj nie można przewidzieć czasu ich utrzymywania się. Nawrotom i przedłużaniu się ich trwania sprzyjają między innymi choroby wirusowe, stany zapalne, stresy, niektóre leki.

Łuszczyca dorosłych, czyli typu II, ujawnia się po 40. roku życia. W tym wypadku rzadziej stwierdza się tę chorobę u innych członków rodziny, a sam jej przebieg jest łagodniejszy. Często pojawienie się pierwszych objawów wiąże się z przyjmowaniem niektórych leków lub z infekcją górnych dróg oddechowych. Taką chorobą, niejako inicjującą ujawnienie się łuszczycy, może być na przykład angina, zapalenie oskrzeli lub ostra choroba wirusowa. Stwierdzono również częste występowanie łuszczycy u chorych na AIDS oraz pojedyncze przypadki zachorowań po szczepieniach ochronnych. W bardzo przewlekających się postaciach łuszczycy może nawet dojść do ciężkich powikłań nerkowych.

Łuszczyca skóry owłosionej, pomimo zlewnego niekiedy zajęcia całej powierzchni i grubej warstwy łusek, nie prowadzi do utraty włosów. Wypadanie włosów w przebiegu łuszczycy jest wynikiem innych zaburzeń lub mechanicznego drażnienia, na przykład wskutek świądu.

Łuszczyca paznokci może towarzyszyć każdej postaci łuszczycy na skórze. Zmiany paznokciowe są charakterystyczne i dlatego stanowią ważny element diagnostyczny i różnicujący, czyli taki, który pozwoli nam rozpoznać łuszczycę wśród innych chorób skóry. W najłagodniejszej formie dochodzi do powstania nielicznych punktowych wgłębień na powierzchni płytki paznokcia. Paznokcie mają często brunatnożółte przebarwienia. Oba zjawiska, czyli zarówno powstanie bruzd, jak i przebarwień są wynikiem nieprawidłowego procesu rogowacenia. Zmiany te mogą dotyczyć jednego paznokcia ręki lub stopy, ale zazwyczaj występują na kilku paznokciach, nawet przy niewielkim zajęciu skóry. Zaawansowane zmiany paznokciowe polegają na rozwarstwieniu się płytek, które są zgrubiałe, matowe, białawożółte, kruche oraz poprzecinane bruzdami poprzecznymi.

Postać stawowa łuszczycy cechuje się ciężkim przebiegiem klinicznym, ale na szczęście nie występuje często. Może ona stanowić problem diagnostyczny dla mniej doświadczonego lekarza. Zmiany stawowe są tu zbliżone do reumatoidalnego zapalenia stawów, czyli tak zwanego reumatyzmu.

Leczenie farmakologiczne łuszczycy można podzielić na miejscowe i ogólne. Głównym preparatem stosowanym do leczenia miejscowego są maści zawierające kwas salicylowy, powodujące złuszczanie nawarstwień rogowych i preparaty z cignoliną.

Na owłosioną skórę głowy zaleca się środki dziegciowe. Leczenie ogólne stosuje się tylko w przypadkach rozległych zmian o ciężkim przebiegu. Obecnie najnowsze, najsilniej działające leki przeciw łuszczycy to środki fototoksyczne, pochodne witaminy A, a także cytostatyki. Antybiotyki są wskazane we wszystkich postaciach łuszczycy, w których stwierdza się ogniska zakaźne wewnątrzustrojowe lub gdy wysiew zmian skórnych nastąpił po ostrym zapaleniu migdałków. Szczególnie ważne znaczenie w terapii ma zwalczanie istniejących ognisk infekcji bakteryjnych, a więc na przykład zapaleń towarzyszących chorym zębom, infekcji zatok, dróg moczowych czy narządów rodnych. Wspomniane choroby uaktywniają proces chorobowy lub go wręcz inicjują. Należy też mieć na uwadze, że leczenie infekcji wymaga dokładnego przestrzegania zaleceń lekarza. Bardzo groźne w skutkach może się okazać zbyt krótkie stosowanie antybiotyku lub inne samowolne zmiany w leczeniu.

Jak w wielu innych chorobach, tak i tu ogromną rolę przypisuje się diecie. Prawidłowe, zdrowe odżywianie wymaga zrezygnowania z tłuszczów zwierzęcych, większej ilości mięsa i tłustego nabiału. Za to nie powinno się zapomnieć o spożywaniu dużej ilości świeżych owoców, świeżych i gotowanych warzyw. Jednym z groźniejszych czynników ułatwiających rozwój choroby, a jednocześnie prostych do wyeliminowania jest alkohol i papierosy. Nie zawsze udaje się przekonać pacjenta, że najbardziej może sobie pomóc sam, rezygnując z tych używek.

Lek. med. Marek Prusakowski