Leczenie bólu. Leki przeciwbólowe (analgetyki)

Wyróżnia się dwie grupy takich leków:

• opioidy (analgetyki opioidowe, opiaty, narkotyczne leki przeciwbólowe, silnie działające analgetyki). Charakteryzują się głównie działaniem ośrodkowym, a także i obwodowym,
• nieopioidowe leki przeciwbólowe („słabe” analgetyki). Obdarzone są obwodowym, jak i ośrodkowym działaniem, a jednocześnie działaniem przeciwgorączkowym i w większości również przeciwzapalnym, a także przeciwreumatycznym.

Doznania bólowe

Dzielimy je na:

• ból fizjologiczny nocyceptywny. Powstaje przy działaniu bodźców mechanicznych (np. ucisk), chemicznych (np. kwasy) lub termicznych (np. gorąco) na zdrową tkankę,
• ból patologiczny nocyceptywny. Powstaje na skutek uszkodzenia lub zapalenia tkanki.

Ze względu na miejsce powstania bólu można go podzielić na somatyczny i narządowy. Ból somatyczny pojawia się wówczas, gdy pochodzi ze skóry, mięśni, kości, stawów i tkanki łącznej. Medycyna rozróżnia tu ból powierzchniowy i ból głęboki. Ważnym kryterium oceny bólu, oprócz miejsca powstania, jest także czas utrzymywania się. Stąd podział na ból ostry i ból przewlekły.

Podstawowym warunkiem skutecznego zastosowania leków przeciwbólowych jest dokonanie oceny czy mamy do czynienia z bólem ostrym czy przewlekłym, jaka jest jego lokalizacja oraz jakie wykazuje nasilenie. Nieopioidowe leki przeciwbólowe są wskazane w przypadku patofizjologicznych bólów nocyceptywnych. Analgetyki opioidowe natomiast nadają się do zwalczania w bólach pourazowych, pooperacyjnych i nowotworowych.

Przeciwbólowe leki opioidowe

Opium – jest wysuszonym mlecznym sokiem niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Zawiera ponad 20 alkaloidów, z których głównym jest morfina, z pozostałych należy wymienić: noskapinę (dawniej narkotyna), kodeinę, papawerynę, tebainę i narceinę.

Wykorzystanie naturalnie występujących alkaloidów pozwoliło na uzyskanie wielu półsyntetycznych pochodnych. Stosowane jako leki przeciwbólowe pochodne morfiny i dyhydromorfiny działają identycznie jak morfina.

Nieopioidowe leki przeciwbólowe

Podzielono je na dwie grupy:

Pierwsza obejmuje leki, które obok działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego mają też silne działanie przeciwzapalne. W związku z posiadanym działaniem przeciwzapalnym są także nazywane niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi.

Do drugiej grupy należą nie będące pochodnymi kwasów leki przeciwgorączkowo-przeciwbólowe.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne są wskazane przy bólach głowy i zębów, migrenie, gorączce, przede wszystkim jednak w nocyceptorowych bólach patologicznych, włącznie z występującymi w chorobach reumatycznych.

Pochodne kwasu salicylowego

Kwasy acetylosalicylowy (ASA). Jest jednym z częściej stosowanych leków przeciwbólowych/przeciwzapalnych i jest najważniejszym lekiem hamującym agregację płytek krwi.

Inne salicylany to: salicylamid i salacetamid.

Pochodne kwasu octowego

Indometacyna i acemetacyna

Lekiem prototypowym pochodnych kwasu octowego o przeważającym działaniu przeciwzapalnym mającym zastosowanie w chorobach reumatycznych jest indometacyna.

Diklofenak

Jest jednym ze szczególnie często stosowanych leków przeciwreumatycznych z tej grupy. Powoduje mniej poważnych powikłań żołądkowo-jelitowych niż np. indometacyna.

Pochodne kwasów arylopropionowych

Ibuprofen jest najlepiej przebadanym związkiem z grupy pochodnych kwasów 2-arylopropionowych. Stwarza najmniejsze zagrożenie wystąpienia ciężkich objawów niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. Ze względu na to ibuprofen w dawkach mniejszych od stosowanych w chorobach reumatycznych jako tzw. przeciwbólowy lek OTC („over the counter”) jest sprzedawany bez recepty.

Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe nie będące kwasami

Pochodne aniliny

Z pochodnych aniliny istotne znaczenie ma tylko paracetamol. Charakteryzuje się dobrym działaniem przeciwgorączkowym i dość słabym przeciwbólowym.

Pochodne pirazolu

Do związków tej grupy należą: fenazon, propyfenazon i metamizol, a także pochodna pirazolidyno-3,5-dionu – fenylobutazon.

Nefopam i flupertyna

Różnią się od innych nieopioidowych leków przeciwbólowych brakiem wpływu na syntezę prostaglandyn i tym, że nie posiadają działania przeciwgorączkowego i przeciwzapalnego lub wykazują bardzo słabe takie działanie.

Leczenie farmakologiczne chorób reumatycznych

Stosowane są w takich przypadkach poniższe grupy leków:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• glikokortykoidy (steroidowe leki przeciwzapalne),
• tzw. leki podstawowe lub leki modyfikujące przebieg choroby, leki immunosupresyjne,
• antybiotyki (zwłaszcza penicyliny),
• tzw. związki hamujące degenerację chrząstki,
• leki do stosowania zewnętrznego wywołujące przekrwienie.

Leki podstawowe i immunosupresyjne stosowane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów to: hydroksychlorochina, chlorochina, związki złota  doustnie, sulfasalazyna, metotreksat, związki złota parenteralnie, D-penicylamina, azatiopryna, cyklosporyna i cyklofosfamid. 

Prof. dr hab. farm. Irena Kozakiewicz