Do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia mają prawo osoby objęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, obowiązkowym lub dobrowolnym. W czasach kryzysu łatwo jednak o utratę pracy i tytułu do ubezpieczenia. Tylko nieliczne osoby stać w tej sytuacji na leczenie prywatne lub ubezpieczenie dobrowolne. Co możemy wówczas zrobić, aby leczyć się bezpłatnie?
W zależności od naszej sytuacji osobistej oraz stanu zdrowia możemy skorzystać z kilku możliwości.
Zgodnie z ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych osoby bez ubezpieczenia, posiadające obywatelstwo polskie i miejsce zamieszkania na terytorium Polski, spełniające określone kryterium dochodowe, mają prawo do leczenia na zasadach takich samych jak osoby ubezpieczone, po uzyskaniu decyzji wójta (burmistrza, prezydenta) o potwierdzeniu prawa do świadczeń. Wówczas za ich leczenie zapłaci budżet państwa.
Decyzja może zostać wydana na wniosek pacjenta, z inicjatywy organu gminy (gdy poweźmie z urzędu informację o potrzebie jej wydania wobec konkretnej osoby) lub na wniosek właściwego oddziału NFZ. Jeżeli osobie nieubezpieczonej została udzielona pomoc lekarska w stanie nagłym, np. została hospitalizowana po wypadku czy w nagłym zachorowaniu, z wnioskiem do organu gminy może wystąpić również placówka zdrowia, która udzielała świadczeń zdrowotnych. Ta ostatnia sytuacja najczęściej dotyczy osób bezdomnych. Wniosek o wydanie decyzji należy złożyć w urzędzie gminy (miasta) w miejscu zamieszkania pacjenta. Do wniosku trzeba załączyć dokumenty potwierdzające obywatelstwo polskie, zamieszkiwanie w kraju (zameldowanie) oraz dochody. W części gmin decyzje wydaje w imieniu wójta (burmistrza, prezydenta) kierownik ośrodka pomocy społecznej. Wówczas wniosek składamy w najbliższym ośrodku pomocy społecznej i tam też uzyskamy wszelką pomoc.
Przed wydaniem decyzji zostaje przeprowadzony przez pracownika socjalnego rodzinny wywiad środowiskowy w celu ustalenia sytuacji majątkowej i rodzinnej pacjenta. Warunkiem uzyskania decyzji jest spełnienie tzw. kryterium dochodowego, czyli osiąganie odpowiednich dochodów wskazanych w ustawie o pomocy społecznej. I tak, jeżeli jesteśmy osobą samotnie gospodarującą, nasz dochód nie może przekroczyć kwoty 477 zł, a jeżeli mamy rodzinę, to dochód na osobę nie może być większy niż 351 zł.
Jeżeli pracownik socjalny stwierdzi rozbieżność między wysokością dochodu wykazaną w dokumentach a sytuacją majątkową osoby starającej się o decyzję, wskazującą, że osoba ta posiada znaczne zasoby finansowe, wartościowe przedmioty majątkowe lub nieruchomości, organ gminy może odmówić wydania decyzji.
Na podstawie otrzymanej decyzji mamy prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej przez okres 90 dni od dnia w niej wskazanego, najczęściej od dnia złożenia wniosku, a w przypadku udzielania świadczeń w stanie nagłym – od dnia udzielenia świadczenia. Prawo to tracimy, jeżeli we wskazanym okresie zostaniemy objęci ubezpieczeniem zdrowotnym. W okresie wskazanym w decyzji mamy obowiązek poinformować wójta (burmistrza, prezydenta) o każdej zmianie w naszej sytuacji dochodowej lub majątkowej oraz o objęciu ubezpieczeniem zdrowotnym. Wówczas organ gminy stwierdza wygaśnięcie decyzji.
W przypadku konieczności przedłużenia okresu uprawnień do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej niezbędne jest ponowne wystąpienie z wnioskiem do organu gminy.
Zachowanie prawa do świadczeń
Zanim zaczniemy starać się o decyzję, trzeba sprawdzić, czy nie przysługuje nam ubezpieczenie z innego tytułu niż dotychczasowy, np. jako członkowi rodziny osoby ubezpieczonej lub jako osobie bezrobotnej. Musimy też pamiętać, że prawo do bezpłatnego leczenia zachowujemy jeszcze przez 30 dni po ustaniu obowiązku ubezpieczenia. W przypadku uczniów po szkole średniej i studentów prawo to wygasa dopiero po upływie 4 miesięcy od zakończenia nauki lub skreślenia z listy uczniów lub studentów. Z kolei osoba ubiegająca się o przyznanie emerytury lub renty zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego w okresie trwania postępowania o przyznanie tych świadczeń, a osoba pobierająca zasiłek na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym lub wypadkowym – w okresie pobierania zasiłku. W przypadku pracowników korzystających z urlopu bezpłatnego prawo do leczenia w ramach NFZ wygasa po upływie 30 dni od dnia rozpoczęcia urlopu, a wobec osób bezrobotnych po upływie 30 dni od dnia wyrejestrowania z urzędu pracy. W przypadku zawieszenia prawa do renty socjalnej prawo do świadczeń opieki zdrowotnej przysługuje przez 90 dni od ustania ubezpieczenia zdrowotnego w Funduszu.
Na podstawie odrębnych przepisów
Pewnym grupom osób przysługuje prawo do bezpłatnego leczenia niezależnie od posiadania ubezpieczenia bez konieczności ubiegania się o potwierdzające to dokumenty.
Z takiego prawa korzystają bez ograniczeń dzieci do ukończenia 18. roku życia oraz kobiety w okresie ciąży, porodu i połogu. Jedynym warunkiem jest posiadanie przez te osoby obywatelstwa polskiego oraz miejsca zamieszkania w Polsce.
Bezpłatne leczenie przysługuje też osobom chorym oraz podejrzanym o zachorowanie na choroby zakaźne stanowiące zagrożenie dla zdrowia publicznego, np. gruźlicę, kiłę, dur brzuszny czy wściekliznę, w zakresie leczenia związanego z tymi chorobami. Z kolei osobom uzależnionym od środków odurzających oraz od alkoholu przysługuje bezpłatne leczenie odwykowe, a osobom z zaburzeniami psychicznymi – bezpłatne leczenie psychiatryczne. Bezpłatna opieka lekarska przysługuje też osobom pozbawionym wolności (aresztowanym, skazanym).
Za leczenie wymienionych osób zapłaci budżet państwa.