Język – jego funkcje i choroby

Język jest zbudowany z mięśni i okolony błoną śluzową. Sam narząd składa się z korzenia i trzonu, na którym rozmieszczone są różne rodzaje brodawek (nitkowate, grzybowate, okolne i liściaste). Wśród nich są tzw. kubki smakowe, które poprzez zakończenia nerwowe odpowiedzialne są za rozróżnianie smaku rozmaitych substancji.

W fałdach pod językiem umieszczone są ślinianki – gruczoły wytwarzające ślinę.

Choroby języka

Funkcjonowanie języka w jamie ustnej powoduje, że jest on narządem podatnym na działanie nie tylko czynników zewnętrznych, ale i wewnętrznych. Zmiany chorobowe języka mogą więc być wynikiem schorzeń wewnętrznych, np. niedokrwistości czy chorób serca.

Dysgeusia i przebarwienia

Cóż może być większym dyskomfortem dla człowieka niż niemożliwość poznania i delektowania się smakiem wspaniale pachnących i cieszących oko potraw? Przyczyną tego typu schorzeń są oczywiście zaburzenia bodźców smakowych zwane dysgeusią. Spowodowane są chorobami przewodu pokarmowego, gruczołów wewnętrznego wydzielania lub są następstwem zażywania niektórych leków, np. leków uspokajających. Niekiedy dysgeusia występuje u osób chorych psychicznie i pacjentów poddanych napromieniowaniu.

Innym rodzajem zaburzeń smaku jest ageusia. To całkowity brak odczuwania smaku. Hypergeusia – to wzmożone, nadmierne odczuwanie smak. Hypogeusia – jest słabym odczuwaniem smaku, a parageusia – odczuwaniem innego smaku niż w rzeczywistości.

Nieco innym schorzeniem języka jest jego przebarwienie. Prawidłowo narząd ten powinien mieć barwę lekko różową, z niewielką warstwą szarego nalotu na wierzchu. Niemniej barwa języka ulega zmianom wynikającym np. z palenia papierosów czy stosowania specyficznych diet. Całkiem inny koloryt przybiera np. język u osób chorujących na serce – jest bladoczerwony, purpurowy lub siny, podczas żółtaczki i anemii staje się żółty, a w niedokrwistości – bardzo blady. Kolor języka na brązowy zmienia się w chorobach tarczycy, ale też na skutek zażywania heroiny.

Wśród dolegliwości języka rozróżnia się także zmiany chorobowe brodawek umiejscowionych na powierzchni. Powiększenie brodawek nitkowatych jest objawem nałogowego palenia tytoniu albo np. długotrwałej głodówki; występuje także w braku uzębienia.

Grzybica języka

Do rozwoju grzybicy języka przyczynia się Candida, grzyb z rodziny Cryptococidiae. Odmiany Candida występują u ok. 60% osób, ale nie u wszystkich okazują się chorobotwórcze. Najbardziej narażone na zakażenie grzybicze są osoby o osłabionej odporności organizmu, po przebytych chorobach (nerek, krwi, chorobach nowotworowych) lub posiadające niedobory żywieniowe.

Do rozwoju grzybicy dochodzi poprzez nieodpowiednią higienę jamy ustnej, a także zmiany w wydzielaniu śliny. Choroba objawia się wrażliwością na gorące pokarmy i bólem przy połykaniu. W ostrej postaci kandydoza (od nazwy grzyba) przybiera postać białych, kożuchowatych wykwitów – grzybica rzekomobłoniasta, lub charakteryzuje się wygładzeniem języka i mocno czerwonym kolorem – grzybica zanikowa.

Skuteczna metoda pozwalająca wyleczyć grzybicę języka to dieta jarzynowo-owocowa, z dodatkiem różnego rodzaju kefirów, jogurtów oraz kwaśnego mleka. Czasem nieodzowne staje się stosowanie lekarstw, takich jak preparaty jodowe, płukanki zasadowe i antybiotyki.

Urazy i moda na nacięcia

Wśród wielu schorzeń zagrażających językowi znajdują się też te, które ze względu na przyczynę możemy nazwać urazowymi. Chemiczne lub termiczne oparzenia, ale też przewlekłe drażnienie powierzchni języka (ostrymi zębami, aparatami korekcyjnymi, protezami) prowadzić może do wystąpienia bolesnych dolegliwości. Są to m.in. owrzodzenia, oparzenia, odmrożenia, obrzęki języka i rozmaite infekcje. Wszystko to utrudnia spożywanie pokarmów, a nawet mówienie. W wielu przypadkach owrzodzeń może dochodzić do nawrotów, szczególnie jeśli owrzodzenia są spowodowane przygryzaniem języka.

Istotną przyczyną chorób języka jest poddawanie się zabiegom przekłucia i umieszczenia w nim biżuterii. Tego rodzaju zdobienia nierzadko objawiają się obrzękiem i infekcjami, a także uszkodzeniem błony śluzowej, dziąseł, a nawet złamaniem któregoś z zębów. Moda na przekłuwanie języka jest więc niebezpieczna. Konsekwencje takich zabiegów osoby je wykonujące powinny przedstawić ewentualnym amatorom takiego zdobnictwa zanim nastąpi przekłucie.

Zapalenia języka

Do poważnych schorzeń należą w szczególności: gruźlica i kiła języka.

Gruźlica języka rozwija się poprzez zakażenie prątkiem. Choroba może wystąpić w formie pierwotnej lub wrzodziejącej. Gruźlica pierwotna objawia się podwyższoną temperaturą i złym samopoczuciem; charakterystyczną jej postacią są płytkie, niebolesne owrzodzenia, pokryte białym nalotem. Gruźlica wrzodziejąca właściwa występuje często wraz z chorobami organizmu, np. gruźlicą płuc. Tak jak w przypadku gruźlicy pierwotnej, na języku powstają owrzodzenia, a czasem guzki lub twory podobne do polipów. Zmiany utrudniają mowę i jedzenie, zwłaszcza gdy obejmują całą powierzchnię języka; prowadzi to do jego stwardnienia i w rezultacie – powiększenia. W trakcie choroby często dochodzi do ślinotoku.

Kiła języka jest wywołana bakterią znaną jako krętek blady. Schorzenie to ma kilka odmian, tj. kiła wrodzona (w przypadku zakażenia płodu), wtórna (występuje ok. dziewiątego tygodnia od momentu zakażenia), kiła pierwotna (pojawia się dwa do czterech tygodni od zakażenia). Wszystkie gatunki kiły objawiają się guzkowatymi, wrzodziejącymi wykwitami, które bywają bardzo zakaźne, zwłaszcza w przypadku kiły wtórnej. Charakterystyczne w późnej kile są tzw. kilaki – wykwity występujące pojedynczo, powierzchownie lub głęboko, przyczyniające się (podobnie jak w przypadku gruźlicy) do znacznego powiększenia języka.

Rak języka

Kolejną poważną chorobą języka są nowotwory. W wielu przypadkach są to nowotwory niezłośliwe, takie jak włókniak (niebolesny nowotwór tkanki łącznej) czy tłuszczak (przybierający postać płaskiego, żółtawego guzka). Niestety, zdarzają się także wypadki nowotworów złośliwych. Rak języka stanowi 52% wszystkich raków jamy ustnej. Najbardziej wyniszczającym jest rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy. Występuje często u mężczyzn, którzy osiągnęli pięćdziesiąty rok życia. Umiejscawia się zazwyczaj na brzegach języka, a także w okolicach podjęzykowych. Do przyczyn zachorowania na ten typ raka należy spożywanie alkoholu i palenie papierosów; może też pojawić się w przypadku ponawiających się i trudno gojących owrzodzeń, a także nieustannego drażnienia powierzchni języka (np. ostrymi zębami).

Objawem raka płaskonabłonkowego są nacieki, owrzodzenia lub guzki, które powodują zesztywnienie języka. Dochodzić może do znacznego utrudnienia w mówieniu i zwiększonego wydzielania śliny. Nierzadko zmianom towarzyszy ból gardła.

Usunięcie raka języka nie zawsze przynosi oczekiwany rezultat, czyli wyleczenie. Wycinanie chirurgiczne guza, a następnie stosowanie chemio- i radioterapii wywołuje daleko idące niekorzystne zmiany, takie m.in. jak zaburzenia smakowe czy poważne utrudnienia w przełykaniu pokarmu. Obecne badania i próby złagodzenia cierpienia pacjentów z rakiem języka koncentrują się na odbudowie zniszczonych fragmentów narządu. W Wiedniu wykonano już pierwszy udany przeszczep całego języka.

Inne choroby

Jak wiemy, język jest nie mniej narażony na różne schorzenia i choroby niż inne narządy. Oprócz wymienionych wyżej poważnych i łagodniejszych dolegliwości istnieją i inne, specyficzne, nierzadko wymagające długotrwałego leczenia.

Zmiany chorobowe języka w postaci pęcherzyków, grudek czy nawet krwotoków są związane z chorobami wirusowymi, takimi jak ospa wietrzna, półpasiec czy mononukleoza. Dokuczliwym schorzeniem są też brodawki wywołane przez wirus brodawczaka ludzkiego.

Język przybiera inny koloryt lub strukturę powierzchniową w chorobach zakaźnych, w błonicy, kokluszu czy różyczce. Istotne zmiany zachodzą również w związku z salmonellozą – pojawia się lepki, szary nalot i zaczerwienienia na brzegach języka.

Opisane choroby i ich skutki mogą mieć znaczący wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie chorego ze względu na specyficzne położenie języka i spełniane przez niego funkcje. Mogą to być drobne utrudnienia lub dyskomfort spowodowany odczuwaniem innego smaku rozmaitych substancji, ale też poważne przeszkody w spożywaniu posiłków, co może niekorzystnie odbić się na kondycji zdrowotnej całego organizmu.

Nie ma skutecznej metody, aby ustrzec się przed chorobami języka (zwłaszcza zakaźnymi i wirusowymi). Dlatego w szczególności należy dbać o prawidłową higienę jamy ustnej, unikać częstego spożywania ostrych potraw, picia nadmiernych ilości alkoholu i przede wszystkim palenia papierosów.

Katarzyna Kontusz