Jelito grube – budowa, funkcje i choroby

Funkcja ważna, choć wstydliwa

Najważniejsza funkcja, jaką pełni jelito grube to tworzenie i wydalanie kału. To jest zapewne główna przyczyna, dla której mówi się o nim mało i z pewnym zawstydzeniem. Ten aspekt naszej fizjologii związany z wydalaniem istotnie nie jest tematem wdzięcznym, ale i nie zasługuje na przemilczenie.

Jelito grube ma do 150 cm długości i do 8 cm szerokości w stanie rozkurczu. Bywa często utożsamiane z okrężnicą, stanowiącą jego najdłuższą część. Zaczyna się od zastawki krętniczo-kątniczej na granicy z jelitem cienkim, a kończy – odbytnicą wraz z kanałem odbytowym. Fragment jelita grubego poprzedzający okrężnicę nosi nazwę jelita ślepego, inaczej kątnicy. Nazwa jelita ślepego bierze się stąd, że jeden jego koniec przechodzi w okrężnicę, a drugi ma „ślepe” zakończenie i wyrostek robaczkowy, zwieszający się swobodnie nad brzegiem miednicy mniejszej nad prawym podbrzuszem, znany powszechnie jako ślepa kiszka.

Do jelita grubego trafiają w zasadzie bezużyteczne resztki pokarmowe, bo cenne składniki zostały wcześniej wchłonięte w jelicie cienkim. Właśnie te resztki zostają zagęszczone i przekształcone w kał. W trakcie tego procesu następuje usuwanie substancji odpadowych i toksycznych. Bytujące w jelicie bakterie rozkładają resztki pokarmowe, produkują enzymy i niektóre witaminy, z bardzo potrzebną witaminą K na czele. Podczas rozkładu polisacharydów przez bakterie jelitowe powstają substancje odżywcze dla nabłonka jelita grubego. Jelito grube o ściankach charakteryzujących się dużą przepuszczalnością, ma podstawowy wpływ na gospodarką wodno-elektrolitową organizmu. Okrężnica natomiast odgrywa kluczową rolę w systemie odpornościowym organizmu.

Dlaczego jelito choruje?

Wśród najczęściej występujących chorób jelita grubego wymienia się: żylaki odbytu, czyli hemoroidy, uchyłki, polipy, zapalenie wyrostka robaczkowego, nowotwory złośliwe, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego i chorobę Leśniowskiego-Crohna, która jednak należy w naszym kraju do schorzeń notowanych stosunkowo rzadko.

Poszczególne choroby i dysfunkcje mają na ogół określone przyczyny. Istnieje jednak grupa czynników patogennych wspólnych dla większości zaburzeń. Warunkuje je bowiem w dużej mierze to, co jemy, oraz jak jemy, czyli składniki spożywanych pokarmów oraz niewłaściwe nawyki żywieniowe, np. jedzenie nieregularne i w pośpiechu. Na sprawność działania jelita grubego wpływają i inne okoliczności, m.in. codzienne stresy i nerwowość, brak fizycznej aktywności, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, nawykowe wstrzymywanie defekacji.

To jest ogólne tło osłabiania jelitowej motoryki, co prowadzi do dłuższego zalegania w jelicie resztek pokarmowych i toksyn uwalniających się przy ich rozkładzie. Toksyny poprzez ścianki jelita wnikają do krwiobiegu, a zatruwając organizm, rzutują na funkcjonowanie wielu organów. „Śmierć czai się w jelitach” – mawiał średniowieczny alchemik i medyk, Paracelsus.

Długie zaleganie treści jelitowej pociąga za sobą rozwój szkodliwych dla człowieka szczepów bakterii, zakłóca równowagę pomiędzy poszczególnymi składnikami flory bakteryjnej.

Mięśniówka zdrowego jelita grubego dobrze radzi sobie z treścią pokarmową, bo jelito jest sprężyste i mobilne, energicznie przemieszcza treść, zapewnia jej sprawne wydalenie. Osłabiona mięśniówka chorego jelita sprawia, że cały ten proces dokonuje się wolniej, prowadząc do samozatruwania organizmu. Wtórują w tym niepożądane bakterie. Gnijące pozostałości osiadają na ściankach jelita, a osady ograniczają przepływ substancji odżywczych, wody i elektrolitów. W ten sposób funkcjonowanie jelita zostaje poważnie zaburzone.

Choroby jelita a cywilizacja

Trudno byłoby opisywać poszczególne choroby jelita grubego, z których wszystkie powodują szereg nieprzyjemnych objawów i obniżają komfort życia, lecz nie wszystkie są dla niego zagrożeniem. Znamienne jest jednak to, że zaniedbanie bądź zlekceważenie dolegliwości nie zaliczanych do niebezpiecznych może z biegiem czasu doprowadzić do poważnych i brzemiennych w skutki kłopotów. Nie bez powodu polipy jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego uznaje się za stany przedrakowe.

Nowotwór złośliwy jelita grubego to coraz częściej występujący rak przewodu pokarmowego. 60 proc. przypadków tej choroby dotyczy końcowych odcinków jelita – esicy i odbytnicy. Choroba dotyka już nie tylko ludzi starszych (po 60 r.ż.), lecz także znacznie młodszych. Częściej atakuje mężczyzn.

Czynniki ryzyka choroby w nikłym stopniu mają podłoże genetyczne. Wiążą się przede wszystkim z nawykami żywieniowymi i trybem życia. Rozwojowi zmian nowotworowych w jelicie grubym, a także innych patologii w jego obrębie szczególnie sprzyja dieta uboga w błonnik, a bogata w zwierzęce tłuszcze, czerwone mięso, żywność wysoko przetworzoną. Kraje basenu Morza Śródziemnego, Azji i Dalekiego Wschodu notują znacznie mniej przypadków raka jelita grubego, co zdaje się potwierdzać znaczenie żywienia w powstawaniu tej choroby.

O ile niedostatek błonnika pokarmowego i obecnych np. w jogurcie bakterii poprawiających perystaltykę jelit i korzystnie wzbogacających mikroflorę pogarsza funkcjonowanie jelita grubego, o tyle siedząca praca, mała aktywność fizyczna i częste zaparcia sprzyjają powstawaniu hemoroidów, choć przyczyna tworzenia się żylaków odbytu nie jest w pełni poznana. Wiadomo jednak, że i w tym przypadku duży wpływ ma złe odżywianie i długotrwałe zaparcia. Przypadłość ta objawia się krwawieniem z odbytu i ma kilka etapów. W stadiach zaawansowanych krwawienia łączą się z bólem, a guzy krwawnicze, dużych już rozmiarów, wypadają na zewnątrz.

Uchyłki i zapalenia

Hemoroidy, struktury umiejscowione w kanale odbytu, mają formę wypukleń błony śluzowej do wewnątrz i składają się głównie z licznych połączeń tętniczo-żylnych.

Z kolei uchyłki jelita grubego są wpukleniami błony śluzowej jelita. Uchyłki mogą powstawać w różnych częściach przewodu pokarmowego – w przełyku, żołądku, jelicie cienkim. Ich obecność w jelicie grubym nie daje zazwyczaj dolegliwości, ale może mieć konsekwencje w postaci stanów zapalnych, ropni, a nawet zapalenia otrzewnej. Uchyłkowatości sprzyja głównie podeszły wiek, a także sposób odżywiania. W krajach o niskim stopniu rozwoju gospodarczego, a także u wegetarian jest to schorzenie niezmiernie rzadkie.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje najczęściej u kobiet w krajach wysoko rozwiniętych. Obejmuje zazwyczaj końcowy odcinek jelita, tj. odbytnicę. Mężczyźni chorują rzadziej. Szczyt zapadalności przypada na dwa okresy życia: między 20 a 35 rokiem oraz po sześćdziesiątce. Skrajną postacią choroby jest toksyczne zapalenie jelita, w którym o życiu pacjenta decyduje szybka diagnoza i chirurgiczna interwencja.

Choroba Leśniowskiego-Crohna, podobnie jak zapalenie wrzodziejące jest nieswoistym stanem zapalnym toczącym się głównie w końcowym fragmencie jelita, chociaż zmiany zapalne mogą też rozwijać się w różnych częściach jelita, oddzielonych zdrowymi odcinkami, zająć inne segmenty układu pokarmowego, włącznie z jamą ustną, choć to raczej rzadkość. Do rzadkości należy też sama choroba, której w Polsce odnotowano statystycznie 3 przypadki na 100 tysięcy osób, głównie między 15 a 35 rokiem życia.

Zaburzenia funkcji jelita grubego wiążą się także z tzw. spastycznym zapaleniem okrężnicy, czyli zespołem nadwrażliwości jelita grubego. Objawy schorzenia – bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia na przemian z biegunkami są spowodowane zmienną pracą mięśni narządów wewnętrznych. Nie należą do przyjemnych, mają charakter nawracający i u większości osób (zazwyczaj bardzo młodych lub przed trzydziestką) na tyle lekki, że nie skłaniają do konsultacji z lekarzem.

Przyczyny zespołu nadwrażliwości nie są znane, nie ma też sposobu leczenia tych zaburzeń, wiązanych często z czynnikami psychologicznymi, hormonalnymi i genetycznymi.

Objawy raka jelita grubego:

• Zmiana rytmu wypróżnień
• Krwawienie przy oddawaniu stolca
• Stolce ołówkowate
• Niedokrwistość
• Osłabienie
• Pobolewania brzucha
• Utrata masy ciała.

Badanie na krew utajoną

W przypadku krwawienia niewidocznego gołym okiem badaniem potwierdzającym obecność krwi jest test na krew utajoną w stolcu. Dodatni wynik tego łatwo dostępnego w aptekach i prostego badania, u osób po 40 roku życia, może sugerować proces rozrostowy o charakterze nowotworowym, obecność polipów, owrzodzeń lub nadżerek.

Właściwa diagnostyka rozpoczyna się od badania przez kiszkę stolcową (badanie per rectum). W 25 proc. przypadków pozwala to zlokalizować nowotwór (nie musi być złośliwy). W pozostałych  przypadkach przeprowadza się badania endoskopowe i radiologiczne.

Co to jest hydrokolonoterapia

Jest to terapia wodna, sposób rewitalizacji okrężnicy poprzez oczyszczenie jej ścianek z nagromadzonych osadów i gnijących, toksycznych resztek. Zabieg hydrokolonoterapii, znacznie bardziej skuteczny od lewatywy i o wiele mniej przykry dla pacjenta, przeprowadza się przy użyciu specjalnej aparatury. Umożliwia dokładne oczyszczenie jelita grubego na całej długości. Hydrokolonoterapia korzystnie wpływa na motorykę jelit i skład flory bakteryjnej.