Lepkie ciało, wilgotne dłonie, krople spływające po czole, to nie tylko fizjologiczna reakcja organizmu na wysoką temperaturę. Nadmierne pocenie się bywa również wynikiem stresu, zmian hormonalnych i objawem poważnych chorób. Pot w 99% składa się z wody, reszta to odrobina sodu, potasu, chloru, mocznika i kwasu mlekowego. Świeży pot jest bezwonny, nieprzyjemnego zapachu nabiera dopiero wtedy, kiedy rozkłada się na powierzchni skóry pod wpływem bakterii.
Dziennie produkujemy średnio około 800 ml potu (w upalne dni zdarza się, że wydzielamy nawet kilka litrów). Na powierzchnię skóry wydostaje się on etapami co 6–7 minut. Pierwsze słone krople pojawiają się na ciele już 30 minut po zaśnięciu (nocą człowiek poci się najintensywniej). U osób zdrowych nie mają one zapachu. Z punktu widzenia fizjologów to zwykły roztwór soli z domieszką mocznika, kwasu mlekowego, węglowodanów, tłuszczów czy związków mineralnych takich jak potas, wapń, żelazo, magnez. Po paru godzinach w wyniku reakcji z bakteriami znajdującymi się na powierzchni naszego ciała (głównie okolice pach, stóp, narządów płciowych) nabiera on intensywnej woni. O jej charakterze decyduje m.in. dieta, warunki klimatyczne, czynniki hormonalne i schorzenia, na które cierpimy. Często czujemy się więc zakłopotani ujawnieniem tego, co drzemie wewnątrz naszego organizmu, a na co nie zawsze mamy wpływ. Poczucie dyskomfortu powiększa się dodatkowo, gdy pocimy się w nadmiarze.
Gdzie się pocimy?
To, czy w większym stopniu pocą nam się dłonie czy też okolice pach ma ścisły związek z rodzajem i aktywnością gruczołów potowych. Na skórze znajduje się około trzech milionów gruczołów potowych. Wśród nich wyróżnia się gruczoły ekrynowe i apokrynowe. Pierwsze są rozmieszczone na całym ciele i pracują od urodzenia, natomiast drugie znajdują się tylko pod pachami i w okolicach pachwin, a uaktywniają się dopiero w okresie dojrzewania (pot dzieci jest zupełnie bezwonny). To gruczoły apokrynowe są odpowiedzialne za zwiększone wydzielanie potu w okresie pokwitania oraz jego specyficzny zapach. Parujący na powierzchni skóry pot chłodzi ją, dzięki czemu możliwe jest utrzymanie temperatury ciała na poziomie ok. 37 st. C. Prócz tego wraz z potem organizm pozbywa się wielu szkodliwych produktów przemiany materii. Wydzielanie potu jest kontrolowane przez układ nerwowy (biorą w tym udział także nadnercza oraz jajniki) i odbywa się bez udziału naszej woli.
Trzy grupy schorzenia
Hyperhidrosis, czyli nadmierne pocenie się, dermatolodzy dzielą na trzy grupy: uogólnione, asymetryczne i smakowe.
Uogólnione – Ten rodzaj nadmiernej potliwości może być spowodowany zaburzeniami termoregulacji lub czynnikami psychicznymi (emocjonalnymi). W pierwszym przypadku nadmierne pocenie się pojawia się na skutek podwyższonej temperatury ciała np. u osób chorujących na gruźlicę, malarię lub inne choroby przebiegające z wysoką gorączką. Objaw ten towarzyszyć może także niektórym zatruciom, m.in. alkoholowemu oraz menopauzie lub otyłości. Występuje też przy cukrzycy, nadczynności tarczycy czy nowotworach złośliwych. Pocenie się o podłożu psychicznym dotyczy najczęściej dłoni, stóp, pachwin i twarzy. Pojawia się napadowo lub też występuje stale, a nasila się latem. Dotyczy obu płci i jak dowodzą badania może być dziedziczne. Pojawia się już w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Na ogół, choć niekoniecznie, zmniejsza się po 25. roku życia. Schorzenie to kłopotliwe jest nie tylko ze społeczno-zawodowego punktu widzenia, sprzyja także wielu infekcjom, m.in. grzybicy stóp czy też chorobom alergicznym np. wypryskom na dłoniach i stopach.
Asymetryczne – Związane jest z zaburzeniami w ośrodkowym układzie nerwowym. Czasami pojawia się jako objaw towarzyszący innym schorzeniom, np. w przebiegu zaburzeń jelitowych czy przy owrzodzeniach podudzi.
Smakowe – Dotyczy okolic nosa, czoła i warg. Na ogół przyczyną jego występowania są uszkodzenia układu nerwowego, wówczas np. podczas żucia gumy zamiast pobudzania gruczołów ślinowych uaktywniają się gruczoły potowe. Nadmierne pocenie smakowe występuje także po zjedzeniu zbyt gorących lub pikantnych potraw.
Leczenie
W przypadku nadmiernego pocenia się niezwiązanego z żadną chorobą ogólnoustrojową powinniśmy przede wszystkim skupić się na higienie osobistej. Zabiegi polegające na zażywaniu częstych, ciepłych kąpieli, usuwaniu owłosienia z okolic pach i pachwin, stosowaniu antyperspirantów ograniczających wydzielanie się potu i dezodorantów zawierających substancje przeciwbakteryjne mogą okazać się wystarczającym antidotum.
W przypadku ciągle wilgotnych stóp zaleca się – poza noszeniem przewiewnego obuwia – stosowanie zasypek i roztworów zawierających m.in. kwas borowy, cyrkon i formalinę.
Czasami lekarz ordynuje środki hamujące czynność gruczołów potowych.
Zabiegi chirurgiczne stosuje się w ostateczności, kiedy inne metody nie pomagają. Jedną z opcji jest endoskopowa sympatektomia transtorakalna. Zabieg ten jest w miarę bezpieczny, jeśli przeprowadza go doświadczony chirurg.
Inną metodą leczenia jest stosowanie zastrzyków neurotoksyny. Wstrzyknięta pod skórę odpowiednich okolic blokuje wydzielanie potu na 5 miesięcy. Metodę tę zastosowała jedna z amerykańskich aktorek, by chronić wypożyczoną suknię, w której wystąpiła w trakcie ostatniej oscarowej gali. Później zabieg trzeba powtórzyć.
Jeżeli mamy do czynienia z zaburzeniami neurologicznymi, należy jednak skupić się przede wszystkim na leczeniu przyczyn, a nie tylko objawów.
Małgorzata Loroch
***
Potówki i ropnie
Potówki zwykłe powstają w następstwie silnego pocenia się spowodowanego np. gorączką. Tworzą liczne pęcherzyki rozsiane na tułowiu. Ustępują samoistnie z lekkim złuszczeniem naskórka po kilku dniach.
Potówki czerwone powstają pod wpływem wysokiej temperatury i wilgotności otoczenia (np. w tropiku). Są to piekące, czerwone grudki umiejscowione na tułowiu, natomiast u dzieci pojawiają się również na twarzy, karku, pod pachami i w pachwinach.
Potówki głębokie – to potówki czerwone, które ulegają wtórnie zakażeniom bakteryjnym. Miejscowo stosuje się papki z kwasem borowym i mentolem, a w przypadku powikłań bakteryjnych aerozole z dodatkiem antybiotyku.
Ropnie mnogie pach to w istocie bakteryjne zakażenie gruczołów apokrynowych. Sprzyja temu zwiększone pocenie. Zmiany mają charakter ropnych, bolesnych guzów ulegających pękaniu. Najczęściej umiejscawiają się w okolicach pach i trwają wiele miesięcy. Zazwyczaj, aby zastosować leczenie należy wcześniej wykonać posiew ropy. Miejscowo skórę odkaża się roztworami przeciwbakteryjnymi, stosuje się maści antybiotykowe i maść ichtiolową.