Choroba reumatyczna prowadzi do łagodnych zmian w stawach i ciężkiego, postępującego uszkodzenia serca. Że zaś jest chorobą wieku dziecięcego, aby jej skutki nie prześladowały przez całe życie, wiele zależy od tego, czy zostanie dobrze wyleczona.
Zaczyna się od zwykłej anginy – schorzenia typowego dla dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 15 lat, które leczy się łatwo, a które mija bez śladu. Jednak w niektórych przypadkach, 2 do 4 tygodni po przebyciu tej choroby, pojawiają się niepokojące objawy zwiastujące chorobę reumatyczną: zapalenie stawów, zapalenie serca, niekiedy zaburzenie ruchów zwane pląsawicą, czasem także wykwity skórne lub podskórne guzki.
Przyczyną tej choroby jest zakażenie paciorkowcem ropnym, jednak spustoszenie w organizmie spowodowane jest nie przez tę bakterię, a przez nieprawidłową reakcję organizmu na wywołaną przez nią infekcję. Gorączka reumatyczna jest szczególną reakcją organizmu na przebyte zakażenie paciorkowcem b-hemolizującym grupy A, bo tylko tenże paciorkowiec i to wyłącznie w przypadku zakażenia gardła, stoi u podstaw omawianej tu choroby.Większość paciorkowców, a jest ich ok. 40 gatunków, pełni w naszych organizmach pozytywną rolę, bo stanowią one część naturalnej mikroflory przewodu pokarmowego i błon śluzowych chroniącej przed atakiem drobnoustrojów ze świata zewnętrznego. Powstaje ona wskutek tego, że ustrój wytwarza takie przeciwciała skierowane przeciw antygenom bakteryjnym, które jednocześnie – na drodze powinowactwa – reagują z błoną maziową stawów oraz tkanką serca i mózgu. Inaczej mówiąc, odpowiedź immunologiczna na zakażenie atakuje nie tylko paciorkowca, ale także niektóre tkanki własnego ustroju.
Charakterystyczne dla gorączki reumatycznej jest ostre zapalenie stawów wędrujące od jednego dużego stawu do drugiego. Gdy w jednym mija, pojawia się w drugim. Towarzyszy temu zwykle silny ból, obrzęk i zaczerwienienie, ale wszystko nie trwa długo, bo pod wpływem aspiryny i innych leków przeciwzapalnych ustępuje w ciągu 24–48 godzin, nie pozostawiając śladów, zaś nieleczone cofa się w ciągu trzech tygodni. Zapalenie stawów (arthritis) jest najczęstszym objawem gorączki reumatycznej, występuje w trzech czwartych wszystkich przypadków – nie pojawia się u dzieci poniżej 6 roku życia, a częstość jego występowania rośnie wraz z wiekiem chorego.
Znakiem, że zaatakowane zostało serce, może być jego przyspieszone bicie podczas spoczynku lub we śnie, a także kaszel, ból w klatce piersiowej, przyspieszone tętno i oddech. Zapalenie objąć może zastawki, osierdzie, a nawet mięsień sercowy, a skutkiem są zwykle nabyte wady serca wymagające nierzadko leczenia kardiochirurgicznego.
Gorączce reumatycznej często towarzyszy pląsawica. Pojawia się zwykle po 1–6 miesiącach od zakażenia gardła u dzieci powyżej 6 roku życia, czasem także u młodych kobiet. Objawia się osłabieniem zdolności skupiania uwagi, trudnościami z ubieraniem, pisaniem, a nawet chodzeniem i jedzeniem. Te zaburzenia spowodowane są bezcelowymi, mimowolnymi ruchami o niezwykłej szybkości, mogącymi obejmować całe ciało, ale zawsze z oszczędzeniem mięśni gałek ocznych. Wszystkie te objawy po 2–6 miesiącach cofają się samoczynnie. Najrzadziej, bo tylko u 5 proc. pacjentów, występują zmiany skórne, przy czym mogą być one tak dyskretne, że zostają przeoczone.
Młodsze dzieci mają skłonność do ostrego zapalenia stawów, starsze do zapalenia serca; pląsawica natomiast może występować razem ze zmianami w sercu lub jako objaw odosobniony. Choroba zacząć się może bólami brzucha, krwawieniem z nosa, bo zarówno jej początek, jak i przebieg mają charakter indywidualny.
Nie każde zapalenie gardła to skutek zakażenia paciorkowcem ropnym. WHO obliczyło, że w 70 proc. winne są wirusy, a w 30 proc. bakterie, wśród których paciorkowiec stanowi 20 proc. Gorączka reumatyczna zdarza się więc najwyżej u 1–3 proc. populacji. Według medycyny naturalnej paciorkowiec sprowadza zakażenie na organizmy osłabione przeziębieniem, a powodem przeziębienia jest chodzenie z mokrymi nogami. Właśnie to przekonanie zwróciło uwagę na wierzbę, drzewo rosnące zdrowo choć ma nogi w wodzie. Zaczęto przypuszczać, że posiada ono jakieś właściwości chroniące przed chorobą i odkryto, że kora wierzby zawiera kwas acetylosalicylowy, czyli najlepszy bodaj środek na przeziębienie, jaki dotąd wymyślono, znany pod nazwą aspiryny. Stosuje się ją także w leczeniu gorączki reumatycznej.
Zapalenie stawów leczy się także innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi podawanymi aż do wygaśnięcia choroby. Zapalenie leczą steroidy takie jak enkorton, podawany w wysokich dawkach przez 2–3 tygodnie później powoli zmniejszanymi. Pląsawica przede wszystkim wymaga serdecznej rodzicielskiej opieki.
Cechą charakterystyczną gorączki reumatycznej jest skłonność do nawrotów, czyli tzw. rzutów, a ich ryzyko jest najwyższe w ciągu 5 lat po pierwszym przebytym ataku. Ponieważ z każdym nawrotem zwiększa się uszkodzenie serca, wszystkim pacjentom, niezależnie od tego, jak ciężki był rzut choroby, zaleca się długotrwałe zapobieganie zakażeniom paciorkowcem. Większość lekarzy uważa, że u tych pacjentów, u których wady serca nie są widoczne, leczenie profilaktyczne stosować należy do 18 roku życia, a u pozostałych aż do 40 roku życia.
Zapobieganie bakteryjnemu zapaleniu wsierdzia jest szczególnie ważne u pacjentów z uszkodzeniem zastawek, to jest z chorobą serca nabytą podczas gorączki reumatycznej. Zaleca się więc stosowanie antybiotyków przy wszelkich zabiegach dentystycznych i chirurgicznych, aby wykluczyć zakażenie. Praktycznie każda angina powinna być kontrolowana przez laryngologa, a wykonanie testu reumatycznego ASO to bezwzględne minimum, jakie możemy zastosować!
Wiesława Kwiatkowska
Pląsawica (chorea minor)
Pląsawica mniejsza (syn.: pląsawica Sydenhama, taniec św. Wita) występuje głównie u dzieci, zawsze powyżej 6 roku życia i wyjątkowo u młodych kobiet. Obecnie spotykana tylko sporadycznie. Może prezentować się w konstelacji z innymi objawami gorączki reumatycznej, ujawniać się po ich ustąpieniu lub występować w postaci odosobnionej jako tzw. pląsawica czysta (pure chorea). W wieloobjawowych rzutach towarzyszy carditis. Pląsawicę czystą cechuje bardzo długi okres utajenia, zwykle prawidłowe wskaźniki ostrej fazy i niskie miano ASO. Rozpoznanie ustala się na podstawie obrazu klinicznego. Ponadto stwierdza się zaburzenia koordynacji ruchów celowych, osłabienie napięcia i siły mięśniowej oraz chwiejność emocjonalną. Wyzdrowienie jest całkowite, mimo skłonności do nawrotów. Ryzyko nabytej choroby zastawkowej serca w postaci zwężenia lewego ujścia żylnego w gorączce reumatycznej wiąże się również z pląsawicą czystą. Tę postać można rozpoznać dopiero po wyłączeniu innych chorób jak toczeń rumieniowaty uogólniony, zespół antyfosfolipidowy i inne.