Endometrioza – objawy i leczenie

Wnętrze macicy wyściełane jest śluzówką zwaną endometrium. W pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, wskutek zwiększonej produkcji hormonu płciowego estrogenu, błona ta grubieje, przygotowując się na ewentualne przyjęcie zapłodnionego jaja. Gdy do tego nie dochodzi, endometrium zostaje również pod wpływem działania hormonów złuszczone i wydalone z macicy na skutek jej wzmożonej kurczliwości. Wtedy pojawia się miesiączka. Czasem jednak komórki złuszczonej błony śluzowej macicy przedostają się przez jajowody do jajników, zdarza się, że także do jamy brzusznej, gdzie zagnieżdżają się i rosną. Reagują na hormony wydzielane podczas cyklu tak samo jak błona śluzowa wewnątrz macicy, a więc złuszczają się i krwawią, a ponieważ wydzielana krew nie ma możliwości odpływu, gromadzi się i częstym tego skutkiem są rosnące guzy w przydatkach, uciskające i zamykające światło jajowodów, blokujące dostęp do komórki jajowej.

James Simpson, profesor Uniwersytetu w Edynburgu, twórca terminu endometrioza, podzielił ją na: wewnętrzną – w mięśniu macicy, oraz zewnętrzną – poza mięśniem macicy. Ta pierwsza – endometrioza miednicza dotyczy macicy, jajników, jajowodów, pochwy oraz otaczającej je otrzewnej. Z endometriozą pozamiedniczą mamy do czynienia wtedy, gdy żywe komórki tkanek endometrium wędrują drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych oraz przyczepiają się do odległych narządów, np. stawów, skóry, płuc, nerek lub jelit.

Schorzenie może prowadzić do zrostów jajowodów, a zrosty z kolei mogą spowodować niedrożność jajowodów, narastanie torbieli wokół jajników i w konsekwencji wiodą do zamknięcia jajowodów i niepłodności.

Objawy choroby i jej leczenie

Symptomy choroby mogą być różne, w zależności od tego, jaki organ zaatakowała endometrioza. Ich wspólną cechą są nasilające się bóle, przed i w trakcie miesiączki. Gdy endometrium wszczepi się w skórę lub błony śluzowe, charakterystycznym objawem jest widoczne krwawienie w czasie okresu. Dzieje się tak dlatego, że wszystkie pozamaciczne ogniska gruczolistości funkcjonują jak miniaturowe macice. Jeśli natomiast umiejscowi się w narządach wewnętrznych, gromadząca się tam krew może wywołać bóle, uczucie rozpierania, a także zasłabnięcie.

Podczas badania ginekologicznego nie zawsze można wykryć endometrium. Także USG okazuje się nieraz zawodne. Dlatego wskazane jest wykonanie laparoskopii, czyli wziernikowania jamy brzusznej i poddanie badaniu histopatologicznemu pobranej tkanki. Pomocne bywa badanie krwi, polegające na oznaczeniu poziomu markera CA-125. Może on wskazywać na nowotwory macicy lub jajnika, ale też przewlekłe stany zapalne lub infekcje tych organów, czyli np. endometriozę.

Niewielkie ogniska endometriozy mogą być likwidowane za pomocą laparoskopii i elektrokoagulacji, tj. wypalania. Skuteczną metodą leczenia jest też kuracja hormonalna preparatami progestagenów i lekiem o nazwie Danazol. Preparaty te hamują rozrost endometrium, ale stosowane w dużych dawkach mogą spowodować całkowite wygaśnięcie miesiączki i zanik ognisk błony śluzowej macicy poza jej obrębem.

Najnowszą i najskuteczniejszą metodą jest stosowanie zastrzyków z tzw. analogów GnRh, syntetycznych substancji, przypominających swoją budową hormony przysadkowe, sterujące wydzielaniem hormonów, a pośrednio płodnością. Zastrzyki wykonywane są trzy lub cztery razy co 28 dni.

Wielokrotnie terapię hormonalną uzupełnia się leczeniem chirurgicznym, w czasie którego zostają usunięte ogniska endometriozy. Tak bywa, jeżeli leczenie przy pomocy leków jest nieskuteczne.

Chirurgia radykalna

Ostateczne leczenie chirurgiczne polega na usunięciu zmian endometrialnych w największym zakresie, jaki jest możliwy, wraz z usunięciem macicy i obu jajników. Jednak metoda ta jest zarezerwowana dla kobiet z bardzo nasilonymi objawami chorobowymi, którym już nie zależy na zachowaniu płodności. Zabieg operacyjny, zarówno laparotomia, jak i laparoskopia, technicznie może być bardzo trudny do wykonania ze względu na masywne zwłóknienia i zrosty zamazujące granice tkanek.

Małgorzata Szymańska