Zgodnie z ustawą o systemie oświaty, każde niepełnosprawne dziecko w Polsce ma zapewnioną możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami. Dzieci niepełnosprawne obejmuje się tzw. kształceniem specjalnym, pozwalającym na stosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy.
Formy kształcenia specjalnego:
Kształcenie specjalne nie jest równoznaczne z umieszczeniem dziecka w szkole specjalnej, może być bowiem realizowane we wszystkich szkołach i przedszkolach:
1. ogólnodostępnych,
2. z oddziałami integracyjnymi (w których dzieci niepełnosprawne uczą się razem z pełnosprawnymi rówieśnikami),
3. integracyjnych (w których wszystkie oddziały są integracyjne),
4. ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi,
5. specjalnych (wyłącznie dla dzieci niepełnosprawnych)
oraz w różnego typu ośrodkach (np. rewalidacyjno-wychowawczych, socjoterapii).
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego
Aby nasze niepełnosprawne dziecko mogło się uczyć, musimy uzyskać w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. O adres takiej poradni trzeba zapytać w wydziale edukacji urzędu gminy, w osiedlowej szkole lub przedszkolu czy w powiatowym centrum pomocy rodzinie. Najpierw składamy w poradni wniosek o wydanie orzeczenia. Załączamy do niego wszelkie dokumenty potwierdzające niepełnosprawność dziecka (zaświadczenia lekarskie, wyniki badań psychologicznych itp.). Orzeczenie wydaje zespół orzekający po przeprowadzeniu posiedzenia, w którym możemy brać udział. Jeżeli nie zgadzamy się z treścią orzeczenia, mamy prawo odwołać się od niego do kuratora oświaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa najkorzystniejsze dla dziecka formy kształcenia (rodzaj szkoły) oraz formy pomocy specjalistycznej (stymulacji, rewalidacji, terapii, usprawniania). Nie oznacza ono skierowania dziecka do szkoły specjalnej, a jedynie pozwala na dostosowanie programu i formy nauki w wybranej szkole do potrzeb i możliwości dziecka.
Orzeczenie wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego albo okresu kształcenia w danej szkole.
Ostateczna decyzja co do wyboru szkoły (przedszkola) dla dziecka należy do rodziców, nie musimy zatem godzić się na umieszczenie dziecka w szkole specjalnej albo na nauczanie indywidualne, jeżeli uważamy, że dziecko poradzi sobie w szkole integracyjnej. W takiej sytuacji musimy odwołać się od orzeczenia.
Wczesne wspomaganie rozwoju
Usprawnianie dziecka należy rozpocząć w momencie wykrycia niepełnosprawności. Do czasu osiągnięcia przez dziecko wieku szkolnego, pomogą nam w tym specjaliści z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju. Ich działania mają na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka.
Wczesne wspomaganie może być organizowane w przedszkolu i szkole podstawowej (także specjalnych), w ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. W czasie zajęć z dzieckiem jest realizowany indywidualny, dostosowany do dziecka program obejmujący od 4 do 8 godzin miesięcznie. Zajęcia są prowadzone z dzieckiem i jego rodziną, a dla trzylatków także w grupach liczących 2 lub 3 dzieci. Miejsce prowadzenia zajęć ustala z rodzicami dyrektor placówki, może to być również dom rodzinny. Warunkiem skorzystania z tej formy nauki jest uzyskanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju.
Dziecko w wieku przedszkolnym
Niepełnosprawne dziecko w wieku od 3 do 6 lat ma prawo uczęszczać do przedszkola, podobnie jak jego zdrowi rówieśnicy, a sześciolatek musi odbyć roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. zerówka) w przedszkolu lub w szkole. Jeżeli jednak dziecko jest objęte kształceniem specjalnym, pobyt w przedszkolu można przedłużyć do 10 roku życia. Do tego czasu jest też odroczony obowiązek szkolny dziecka. Warunkiem zapisania dziecka do przedszkola jest uzyskanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Nauka w szkole
Dziecko niepełnosprawne ma prawo uczyć się we wszystkich typach szkół (powszechnej, integracyjnej, specjalnej itd.). Jego nauka może być przedłużona do 18 roku życia na poziomie szkoły podstawowej, do 21 roku życia w gimnazjum i do 24 roku życia w szkole ponadpodstawowej.
O powołaniu klasy integracyjnej decyduje dyrektor szkoły powszechnej w porozumieniu z organem prowadzącym (urzędem miasta, gminy). Klasy integracyjne liczą od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W takiej klasie pracuje jednocześnie dwóch nauczycieli – prowadzący dany przedmiot oraz nauczyciel pomocniczy przygotowany do pracy z niepełnosprawnymi. Z kolei klasy specjalne liczą od 5 do 12 osób. Zazwyczaj uczą się w nich dzieci z jednym typem niepełnosprawności, np. niewidome, głuche czy upośledzone umysłowo.
Jeżeli mamy problem ze znalezieniem odpowiedniej szkoły dla dziecka, o pomoc możemy prosić w urzędzie miejskim lub gminy w miejscu zamieszkania, zapewnienie bowiem odpowiedniej formy kształcenia jest obowiązkiem samorządu terytorialnego (gminy lub powiatu).
Nauczanie indywidualne
Nauczaniem indywidualnym obejmuje się dzieci chore, którym stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Ta forma nauczania przeznaczona jest dla uczniów poważnie chorych, z ciężkimi urazami po wypadkach, po operacjach. Dlatego uczeń dotknięty niepełnosprawnością powinien być nauczany indywidualnie jedynie ze względu na chorobę, a nie swoją niepełnosprawność. Nauczanie indywidualne organizuje dyrektor szkoły na wniosek rodziców i po uzyskaniu przez nich w poradni orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.
I jeszcze jedna ważna informacja. Gmina musi zapewnić dziecku niepełnosprawnemu bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu do najbliższej szkoły albo też zwrócić koszt przejazdu ucznia i opiekuna, jeżeli dowóz zapewniają rodzice.