Czkawka – skąd się bierze i jak sobie z nią radzić

Często pojawia się w najmniej spodziewanym momencie: podczas ważnej kolacji, służbowego spotkania, w autobusie czy tramwaju. Nie możemy dokończyć zdania, powstrzymać donośnego „hep, hep” ani opanować rytmicznie unoszącej się klatki piersiowej.

Okazuje się jednak, że pojawienie się czkawki właśnie w tak krępujących sytuacjach ma swoje logiczne uzasadnienie. Bowiem zdarza się to podczas spożywania potraw zbyt ostrych lub suchych, picia bardzo gorących lub zimnych napojów, kiedy pozwalamy sobie na nadmierną dawkę procentowych trunków, jemy mówiąc, połykamy duże kęsy, jesteśmy zdenerwowani czekającą nas w szkole klasówką i wreszcie kiedy przepełniliśmy żołądek, a potem biegnąc do autobusu zasapaliśmy się. Wszystkie te sytuacje mogą spowodować czkawkę.

Dlaczego jest taka głośna?

Powstaje na skutek gwałtownego skurczu przepony i mięśni oddechowych, które powodują podrażnienie zakończeń nerwów – przeponowego i błędnego. Nie wiadomo dokładnie, dlaczego czkawka ma związek z układem pokarmowym. Niektórzy lekarze przyczyn takiego stanu rzeczy doszukują się w licznych odgałęzieniach nerwu przeponowego właśnie do przełyku (kanału łączącego gardło z żołądkiem). Udało się natomiast ustalić, dlaczego odruchowi temu towarzyszą tak donośne dźwięki. Gdy oddychamy normalnie, podczas wdechu nagłośnia i głośnia otwierają się, by przepuścić zaczerpnięte powietrze. Płuca wypełniają się nim. Podczas czkawki podrażniona przepona zaczyna drgać, wówczas powietrze wtłaczane jest do płuc przez głośnię i nagłośnię, które gwałtownie zamykają się. Stąd te odgłosy.

Niemowlęca

Naukowcy mówią, że czkawka jest rodzajem pierwotnego odruchu. Podczas przełykania automatycznie zamyka się wylot tchawicy, co ma zapobiec dostaniu się do płuc ciał obcych. Mechanizm ten funkcjonuje już u dzieci w łonie matki: kiedy dziecko ćwiczy przeponę, przygotowując ją do przejęcia funkcji oddechowych, tchawica musi być zamknięta, tak, aby do płuc nie dostały się wody płodowe. Czkawka niemowląt nie powinna wywoływać paniki wśród młodych mam. W takich sytuacjach wystarczy ponosić bobasa na rękach, poklepać go po pleckach lub położyć na brzuszku.

Pooperacyjna

Czkawka pojawia się niekiedy po operacjach chirurgicznych, m.in. okrężnicy, gruczołu prostaty, pęcherzyka żółciowego czy żołądka (szczególnie często u mężczyzn po 45 roku życia). Często wiąże się to z infekcją mózgu lub zaburzeniami centralnego układu nerwowego – np. w zapaleniu mózgu (encephalitis), wówczas szybka konsultacja z neurologiem może uratować pacjentowi życie.

Uciążliwa przypadłość niejednokrotnie świadczy o dolegliwościach nerek, jelit, serca, płuc, wątroby czy trzustki. Przyczyn dziesiątków jej ataków niestety nigdy nie udaje się ustalić.

W ostateczności

Farmakologicznego leczenia czkawki lekarze podejmują się jedynie w przypadku podejrzenia poważnych chorób. Po uprzednim sprawdzeniu czy pacjent nie przyjmuje leków mogących wywoływać tę dolegliwość, jak sterydy czy leki uspokajająco-nasenne, zalecają najczęściej środki przeciwskurczowe, rozluźniające mięśnie oraz hamujące aktywność układu nerwowego. W przypadkach najcięższych wykonuje się chirurgiczne uszkodzenie nerwu przeponowego.

Warto spróbować

Zanim jednak przyczyn męczącego czkania zaczniemy doszukiwać się w poważnych chorobach ogólnoustrojowych, warto skorzystać z domowych sposobów na tę dolegliwość. Jednym z najskuteczniejszych i najbardziej uzasadnionych medycznie jest zwiększenie poziomu dwutlenku węgla we krwi poprzez zatrzymanie oddechu lub wdychanie i wydychanie powietrza do papierowej torby. Zwolennicy aromaterapii mogą do niej dodać jedną kroplę olejku rumiankowego lub cytrynowego, a zapachy wdychać przez nos do ustąpienia objawów.

W walce z czkawką pomaga też wywołanie innej czynności odruchowej, jak łaskotanie nosa w celu sprowokowania kichania czy obłożenie szyi w okolicy jabłka Adama kawałkami lodu.

Chleb, lód albo cukier

Skuteczne też bywa przyciągnięcie kolan do brzucha, połykanie suchego chleba, pokruszonego lodu lub kostek cukru. Swoich zwolenników ma również metoda przykładania do brzucha worka z lodem bądź plastra gorczycowego. Nie radzimy natomiast powstrzymywać ataków, uciskając na gałki oczne lub okolice szyi. Nieumiejętny ucisk może spowodować zatrzymanie krążenia i utratę przytomności. Jeśli wszystkie metody zawiodą, warto cierpiącemu opowiedzieć przypadek mieszkańca stanu Iowa w USA, który dostał czkawki w 1922 roku, gdy próbował zważyć wieprzka przed zaszlachtowaniem i miał ją bez przerwy przez kilkadziesiąt lat! Ten przypadek powinien czkającego skutecznie przestraszyć, co zdaniem naszych babć jest najlepszym sposobem na tę przypadłość.

Weronika Pietrzyk