Czeremcha zwyczajna jest drzewem lub wysokim krzewem o podłużnie owalnej koronie i ciemnoszarej, popękanej korze.
Ciemnozielone, ząbkowane na brzegach liście z wierzchu są matowe, a od spodu przybierają odcień błękitnawy. Silnie, dla wielu niezbyt przyjemnie pachnące białe kwiaty zakwitają w długich, zwisających gronach. Owocami są czarne, kuliste pestkowce o charakterystycznym, słodkawo-cierpkim smaku.
Najczęściej spotyka się czeremchę w lasach liściastych i mieszanych, zwłaszcza nad brzegami wód. Często bywa składnikiem niższego piętra drzewostanu, ponieważ dobrze znosi zaciemnienie. Ze względu na dekoracyjnie zakwitające wiosną kwiaty, często sadzi się ją w parkach i ogrodach.
Właściwości lecznicze tego drzewa są znane już od niepamiętnych czasów, wiedziano o nich już w epoce kamienia i brązu, o czym świadczą znaleziska w osadach palowych w Alpach. Jako roślinę leczniczą wymieniają także Herodot i Teofrast.
W medycynie ludowej owocki czeremchy stosowano jako środek moczopędny, przeciwreumatyczny i przeciwbiegunkowy. Używano również jej kwiatów, liści i kory. Odwarami z kory i liści leczono choroby skóry i trudno gojące się rany.
Napar ze świeżych lub suszonych kwiatków służył natomiast do sporządzania okładów przy zapaleniu spojówek. Odwarów z owocków używano przede wszystkim jako leku przeciwbiegunkowego.
Stare księgi mówią, że gałązki z liśćmi i kwiatkami położone na zbożu, myszy rozpędzają, a koniom są tak obmierzłe, iż w żłób włożone, konie od najlepszego obroku wstrzymują.
Obecnie wiadomo, że wszystkie części czeremchy – z wyjątkiem miąższu owoców – zawierają glikozyd (amygdalinę), który rozkładając się, wydziela kwas cyjanowodorowy, zwany także kwasem pruskim. Stąd pewne właściwości trujące tej rośliny.
W owocach amygdalina koncentruje się w nasionach, natomiast ich miąższ jest jadalny. Zawiera on spore ilości cukrów, kwasy organiczne (głównie jabłkowy, cytrynowy i askorbinowy), dużo garbników, olejek eteryczny oraz specyficzne glikozydy cyjanogenne i fitoncydy.
Owocki zjadane na surowo są cierpkie i mdłe, nadają się natomiast do wyrobu wina, nalewek i likierów oraz jako surowiec na dżemy i marmolady.
Fitoncydy zawarte w owocach mają zdolności bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Odwar z owocków czeremchy stosuje się przy chronicznym zapaleniu migdałków i w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Spożywanie świeżych owoców zaleca się przy wszelkiego rodzaju grzybicach i zapaleniach bakteryjnych. Niekiedy w celach leczniczych pozyskuje się także korę czeremchy, zdejmując ją wiosną z młodych gałązek. Zawiera ona specyficzne glikozydy – laurocerazynę i izoamygdalinę, olejek eteryczny i garbniki. Sporządza się z niej odwary pomocne w leczeniu chorób przeziębieniowych, którym towarzyszy podwyższona temperatura oraz przy dolegliwościach reumatycznych. Kąpiele stóp w mocnym odwarze z kory czeremchy pomagają zwalczać grzybicę.
Odwar z kwiatów czeremchy bywa stosowany w chorobach oczu, a przykładany na wrzody, przyśpiesza ich gojenie.
Kąpiele z dodatkiem naparu z kwiatów mają działanie antyseptyczne i oczyszczające. Zaleca się je również w leczeniu świerzbu i niektórych chorób skórnych.
W Polsce czeremcha zwyczajna (Padus avium) rośnie pospolicie w wilgotnych lasach, zaś czeremcha skalna (Padus petraea) występuje rzadko w Tatrach, Karkonoszach i Bieszczadach. Kwiaty czeremchy wydzielają silną, duszącą woń, a owoce mają zastosowanie lecznicze.
Często sadzoną, zarówno w parkach, jak i w lasach, jest czeremcha amerykańska (Padus serotina).
Teresa Lewkowicz-Mosiej